Γράφει ο Κάτς80

Μετά από χρόνια εξαγριωμένων και βίαιων συγκρούσεων, η Συρία και το Ιράκ φαίνεται να σταθεροποιούνται σιγά σιγά. Μια ειρηνευτική διαδικασία στη Συρία αποκτά δυναμική και η ήττα του ISIS πλησιάζει. Ωστόσο, τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής παραμένουν μαζικά. Μεταξύ αυτών επέλεξα τρία βασικά ζητήματα, τα οποία είναι επίσης κι αλληλένδετα: η εχθρότητα μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, των Σουνιτών και των Σιιτών. Η σταθεροποίηση των τιμών του πετρελαίου, οι οποίες τώρα αυξάνονται, αλλά παραμένουν, όπως πάντα, δύσκολο να προβλεφθούν. Και η παρουσία τρομοκρατίας, η οποία, παρά την παρακμή του ISIS, εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα πολύ πιο πέρα ​​από την περιοχή.

Ξεκινώντας από τη γεωπολιτική, υπάρχουν σαφώς δύο κύριοι υποψήφιοι. Και οι δύο είναι αρκετά πλούσιοι, έχουν τεράστιο οικονομικό δυναμικό, νέους πληθυσμούς, τεράστιους πόρους, αλλά παγιδεύονται κατά κάποιο τρόπο σε μορφές «θεοκρατικών» καθεστώτων τα οποία ειλικρινά μοιάζουν περίεργα στα δυτικά μάτια. Ο νέος ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας, ο πρίγκιπας Mohammad bin Salman (συχνά αναφέρεται ως MBS), 32 ετών, φαίνεται να ενσωματώνει ένα εκσυγχρονιστικό πνεύμα, αλλά θα πετύχει; Ή μήπως οι μεταρρυθμίσεις ανέρχονται μόνο στην εξουσία του; Η πολιτική λιτότητας και η καθιέρωση φόρων (για πρώτη φορά στη ιστορία της Σαουδικής Αραβίας) μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αμφισβητήσεις, ειδικά εάν οι τιμές του πετρελαίου δεν σταθεροποιηθούν σε υψηλότερο επίπεδο από ό, τι τα τρία τελευταία χρόνια.

Η άρση της απαγόρευσης των γυναικών οδηγών δεν επιλύει τα προβλήματα μιας πολύ συντηρητικής κοινωνίας. Πόσο μακριά ο πρίγκιπας Μοχάμαντ είναι πρόθυμος και ικανός να πάει;

Πολλά θα εξαρτηθούν επίσης από τη διεθνή πολιτική. Οι ΗΠΑ, ιδιαίτερα μετά την επίσκεψη του προέδρου Τραμπ στο Ιράκ, φαίνεται να είναι πολύ δεμένες με τα οικονομικά συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας στον τομέα της ενέργειας και των εξοπλισμών. Η Ρωσία εξέφρασε την ικανοποίησή της για την πρώτη επίσκεψη που πραγματοποίησε ποτέ στη Μόσχα ο Σαουδάραβας μονάρχης στις 15 Οκτωβρίου, ένα γεγονός που δεν σημαίνει ότι η Μόσχα και το Ριάντ θα συμφωνήσουν σε όλα τα ζητήματα. Η Κίνα είναι σημαντικός εμπορικός εταίρος της Σαουδικής Αραβίας (ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος το 2015), αλλά επί του παρόντος διατηρεί μάλλον χαμηλό προφίλ στις διαμάχες στη Μέση Ανατολή.

Το Ιράν, από την πλευρά του, έχει ορισμένα στοιχεία δημοκρατίας (υπάρχουν κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές) και μια αρκετά διαφοροποιημένη οικονομία, αλλά παραμένει σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενη από το συντηρητικό γραφείο του θρησκευτικού ηγέτη. Οι επαναλαμβανόμενες και πρόσφατες διαμαρτυρίες δείχνουν ότι υπάρχουν οικονομικά προβλήματα, ιδίως στις αγροτικές περιοχές, αλλά κάποιες εξωτερικές δυνάμεις (οι ΗΠΑ ή οι περιφερειακοί σύμμαχοί τους, η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ) προκάλεσαν ή επέδρασσαν σε αυτές; Τουλάχιστον αυτό είναι το οποίο ισχυρίστηκε η ηγεσία του Ιράν (συμπεριλαμβανομένου και του Ανώτατου θρησκευτικού οδηγού, Ali Hosseini Khamenei), δείχνοντας τους «εχθρούς του Ιράν». Βεβαίως, το Ιράν έχει υπερκεράσει τους πόρους του, στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη, και επί του παρόντος δεν έχει καμία δυνατότητα να επιτύχει περιφερειακή ηγεμονία. Το τελευταίο θα υποστηριζόταν επίσης κι από την Τουρκία και το Ισραήλ (που αναμίχθηκαν πρόσφατα στη Συρία), με τα διαρκή κουρδικά και παλαιστινιακά τους προβλήματα.

Το δεύτερο βασικό περιφερειακό ζήτημα είναι το θέμα των τιμών του πετρελαίου. Μετά από χρόνια παρακμής και στασιμότητας, λόγω του ΟΠΕΚ και των ρωσικών περικοπών, η τιμή αυξάνεται τώρα (περίπου 70 $ ανά βαρέλι), αλλά αυτό θα είναι αρκετό για να υποστηρίξει τις μοναρχίες του Κόλπου και ιδιαίτερα τη Σαουδική Αραβία, όπου η μοναρχία εξαρτάται συνήθως από τα έσοδα του πετρελαίου και την επακόλουθη έλλειψη φορολογίας;

Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα εισάγουν φόρο (ΦΠΑ) 5% για αγαθά και υπηρεσίες, αλλά τι θα λάβουν οι λαοί τους σαν αντάλλαγμα;

Πολλά μπορεί να εξαρτηθούν από τη δυνατότητα της Σαουδικής Αραβίας να διαφοροποιήσει την οικονομία της και να στραφεί σε μεταγενέστερες πηγές ενέργειας (π.χ. την ηλιακή ή την αιολική ενέργεια, για την οποία εργάζεται στην πραγματικότητα το Βασίλειο, σύμφωνα και με το «Σαουδαραβικό Όραμα του 2030»).

Το 2018 ένα μικρό ποσοστό (5%) των μετοχών της Saudi Aramco θα εισαχθεί στις κεφαλαιαγορές, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει ένδειξη για περαιτέρω ανοίγματα, αλλά είναι ακόμα νωρίς να το πούμε. Οι πιθανές νέες κυρώσεις για το Ιράν και η επίμονη κρίση της Βενεζουέλας θα μπορούσαν να ενισχύσουν περαιτέρω τις τιμές του πετρελαίου, αλλά η Σαουδική Αραβία πρέπει να στηριχθεί στις δικές της δυνάμεις και όχι στις περισσότερο ή λιγότερο ευνοϊκές διεθνείς συγκυρίες.

Το τρίτο μεγάλο ζήτημα, παρά την απομάκρυνση του ISIS, παραμένει το θέμα της τρομοκρατίας. Είναι πλέον καιρός να σκεφτούμε έναν κόσμο μετά τον ISIS, να «κερδίσουμε την ειρήνη». Ο τζιχαντισμός παραμένει εκεί, όπου τροφοδοτείται από τον Ουαχαμπισμό και άλλες ριζοσπαστικές ιδεολογίες. Ακόμη πιο σημαντικό, η φτώχεια και η δυσαρέσκεια εξακολουθούν να υπάρχουν, σε μεγάλες περιοχές της Μέσης Ανατολής, στη Βόρεια και στην υποσαχάρια Αφρική. Η Συρία, η Παλαιστίνη, το Ιράκ, οι χώρες του Μαγκρέμπ, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, η Νιγηρία, ο Νίγηρας και ούτω καθεξής, έχουν εκατομμύρια νέους, δυσαρεστημένους και βασικά φτωχούς πολίτες. Η βελτιωμένη Τυνησία έχει δεχθεί για εβδομάδες διαμαρτυρίες από χιλιάδες πολίτες που αισθάνονται θύματα των νέων πολιτικών λιτότητας, οι οποίες έχουν σχεδιαστεί κυρίως από το ΔΝΤ. Εκατομμύρια άνθρωποι στην περιοχή αξίζουν καλύτερα πολιτικά καθεστώτα από τους τοξικούς συνδυασμούς του νεοφιλελευθερισμού και της αυτοκρατορίας.

Συνολικά, μια αποφασιστική συμπεριφορά για τη σταθεροποίηση της περιοχής και τις τιμές του πετρελαίου, για να κερδηθεί η τρομοκρατία και για να φύγουν οι άνθρωποι από τις οικονομικές δυσκολίες, έχει να κάνει με ορισμένους εκ-δημοκρατισμούς στους βασικούς παράγοντες, τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν πάνω απ’ όλα. Μόνο οι οικογενειακές μοναρχικές εκκαθαρίσεις και οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις δεν θα λειτουργήσουν. Η δημοκρατία και η συμμετοχή μπορούν και πρέπει να ερμηνευτούν διαφορετικά σε διάφορες περιοχές, αυτό ισχύει και για τη Μέση Ανατολή. Εντούτοις, μια μορφή ένταξης είναι όλο και περισσότερο αναγκαία. κάθε χώρα θα επιλέξει τους τρόπους που προτιμά. Την ίδια στιγμή, η θρησκεία δεν μπορεί και δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως μέσο πολέμου. Πολύ περισσότερο από μια σύγκρουση σουνιτών-σιιτών, η σύγκρουση μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν που θα αφορά την εξουσία και τα οικονομικά περιουσιακά στοιχεία.

Ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να διαδραματίσει επίσης ρόλο. Οι ΗΠΑ θα πρέπει πιθανώς να αποφύγουν μια μονόπλευρη διαφορά με την οποία η Σαουδική Αραβία θα είναι ο βασικός σύμμαχος και το Ιράν, ο εχθρός. Η ΕΕ θα πρέπει να δώσει σημάδια της πολιτικής της ύπαρξης και να έχει φωνή σε μια περιοχή που βρίσκεται στο κατώφλι της. Η Ρωσία, η Κίνα, και οι Αναδυόμενες Δυνάμεις (μεταξύ των οποίων η Ινδονησία έχει για παράδειγμα έναν τεράστιο μουσουλμανικό πληθυσμό) είναι ευπρόσδεκτοι να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση μιας κρίσιμης περιοχής για το παγκόσμιο εμπόριο, τους ενεργειακούς πόρους και την ασφάλεια.

Χρήστος Κατσέας