Γράφει ο Κάτς80

Η αρμενική κυβέρνηση αναμένει ότι η μακροπρόθεσμη συμφωνία περί ολοκληρωμένης και ενισχυμένης εταιρικής σχέσης (CEPA) μεταξύ της Αρμενίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία υπεγράφη στις 24 Νοεμβρίου 2017, θα κυρωθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το αργότερο μέχρι το Μάιο του 2019. Εν τω μεταξύ, η ίδια η Αρμενία υφίσταται συνταγματική αλλαγή από ένα προεδρικό σε ένα πλήρες κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης. Και εν μέσω αυτού του δυναμικά μεταβαλλόμενου πολιτικού περιβάλλοντος, το Ερεβάν προφανώς άρχισε να επαναπροσδιορίζει τις βασικές αρχές της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας.

Wikipedia

Μέχρι πρόσφατα, ο διπλωματικός τρόπος λειτουργίας της Αρμενίας διαμορφωνόταν από την υποκείμενη έννοια της λεγόμενης «Συμπληρωματικότητας», η οποία ξεκαθαρίστηκε αρχικά σε δύο βασικά έγγραφα στρατηγικής, και τα οποία ξεκίνησαν να λειτουργούν το 2007: η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας (Mfa.am , 26/Ιανουαρίου/2007) και το Στρατιωτικό Δόγμα (Mil.am, 7/Φεβρουαρίου/2007). Εν συντομία, μια «συμπληρωματική» εξωτερική πολιτική συνεπάγεται ως η επιδίωξη της διπλωματίας με πολλαπλά διανύσματα και ισορροπίες, δίνοντας προτεραιότητα στην ταυτόχρονη ισορροπημένη ανάπτυξη συνεργατικών δεσμών με όλους τους περιφερειακούς και διεθνείς παράγοντες της Αρμενίας. Αλλά αυτοί οι μηχανισμοί και οι προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής δεν προσαρμόστηκαν στο ευρύ φάσμα των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η χώρα, δηλαδή, ένα θεμελιωδώς εξελισσόμενο πρότυπο της ευρωπαϊκής ασφάλειας (ιδίως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας) σε συνδυασμό με την επανεμφάνιση μιας ανταγωνιστικής πολυπολικής παγκόσμιας τάξης.

Ωστόσο, πιο πρόσφατα, αυτή η αρχή της εξωτερικής πολιτικής έχει καταστεί ουσιαστικά άτοπη και ανεφάρμοστη στην αρχική της μορφή. Τόσο οι πολιτικοί όσο και οι παρατηρητές παραδέχονται ότι η εξωτερική πολιτική της χώρας έχει υποστεί μια αισθητή ύφεση στην περίοδο της κρίσης μετά την Ουκρανία, απαιτώντας την επανεξέτασή της. Ο Πρόεδρος Σερζ Σαρκισιάν επανέλαβε αυτήν την προοπτική σε πρόσφατη διάσκεψη του υπουργείου Εξωτερικών, αναγνωρίζοντας την ανάγκη αναθεώρησης των στρατηγικών κατευθύνσεων της χώρας.

Η σύγκρουση της Ρωσίας με τη Δύση έναντι της Ουκρανίας και, γενικότερα, η αναζωπύρωση του αυστηρά καταναγκαστικού και χειραγωγημένου προτύπου της περιφερειακής πολιτικής της Μόσχας, σε συνδυασμό με την μεταβαλλόμενη φύση της παγκόσμιας τάξης, επηρέασαν σοβαρά τη φιλοσοφία της εξωτερικής πολιτικής της Αρμενίας. Ομοίως, η απόσυρση του Ερεβάν από την μακρόχρονη πορεία της Ευρωατλαντικής ενσωμάτωσης, κι έχοντας εκτροχιάσει τη Συμφωνία Σύνδεσης (AA) και τη συνολική ζώνη των ελευθέρων συναλλαγών (DCFTA) με την ΕΕ το 2013, καθώς και τις ανανεωμένες παραβιάσεις κατάπαυσης του πυρός σε μεγάλο βαθμό στο Καραμπάχ, δημιούργησαν μια νέα εξωτερική πολιτική που μπορεί να οριστεί ως «νέο-συμπληρωματική με βαρύτητα». Ενδεικτικά, ο πρόεδρος της Αρμενίας Serzh Sargsyan τόνισε πρόσφατα ότι, «οι Αρμένιοι θεωρούν τον εαυτό τους ως ένα ευρωπαϊκό κράτος».

Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη μια σημαντική απόχρωση. Συγκεκριμένα, ενώ το Ερεβάν εξακολουθεί να δίνει προτεραιότητα στον διαρκή και εκτεταμένο διάλογο με όλες τις περιφερειακές εξουσίες και υπερεθνικούς θεσμούς, τα θέματα ασφάλειας έχουν υποχωρήσει πλήρως στις σχέσεις με τον κύριο σύμμαχο της Αρμενίας. Ως εκ τούτου, η μετασχηματισμένη εξωτερική πολιτική της Αρμενίας δεν είναι ψευδό-συμπληρωματική αλλά μάλλον νέο-συμπληρωματική, δίνοντας έμφαση στις εταιρικές της σχέσεις με τη Δύση, το Ιράν και τις ασιατικές δυνάμεις, ενώ ταυτόχρονα βασίζεται βαθιά στη Ρωσία και στις υποχρεώσεις της Ρωσίας στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας.

Λόγω αυτής της προσαρμοσμένης προσέγγισης, το Ερεβάν έχει πλήρως συμπολιτευτεί σε μια αρχιτεκτονική ασφαλείας που υποστηρίζεται από τη Ρωσία, συγκεκριμένα, ως μέλος της Οργάνωσης της Συνθήκης για τη Συλλογική Ασφάλεια (CSTO) και της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (ΕΕU), καθώς και με τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου αμυντικού συστήματος με τη Ρωσία το 2015 και μιας κοινής αρμενικής-ρωσικής ομάδας εργασίας για το έδαφος το 2016, καθώς και η συνεχιζόμενη παρουσία της Ρωσίας με την 102 στρατιωτική βάση στο Gyumri. Και εν μέσω της αυξανόμενης ανισότητας Ρωσίας-Δύσης, η Αρμενία έχει καταστεί ένας σημαντικός στρατηγικός πυλώνας για τη Ρωσία στην αμφισβητούμενη περιοχή του Ευξείνου Πόντου και του Καυκάσου. Το Ερεβάν ανέλαβε σταδιακά αυτόν τον ρόλο βάσει των αντιλήψεων του για την περιοχή, καθώς κι η σκληρή σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν σχετικά με το καθεστώς της αποσχισθείσας περιοχής του Καραμπάχ, σε συνδυασμό με την υποθετική απειλή που απορρέει από την Τουρκία – (Η Ρωσία στηρίζει Αρμενία, η Τουρκία Αζερμπαϊτζάν).

Η πρακτική εκπλήρωση από την Αρμενία των νέων προοπτικών της εξωτερικής πολιτικής είναι διχασμένη μεταξύ της «λογικής» του μηδενικού και μιας πιο προσαρμοσμένης στρατηγικής. Η τελική τροχιά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα επίπεδα του επιβεβλημένου ρεβιζιονισμού και της πολιτικής επιρροής της Ρωσίας στην Αρμενία. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το Ερεβάν θα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη στρατηγική του συμμαχία με τη Μόσχα, ενώ ο τομέας μιας δυνητικής διακύμανσης κατά τα προσεχή έτη θα προέλθει προφανώς από την πιθανή έκταση, το βάθος και την ένταση των σχέσεων της Αρμενίας με τρίτους εξωτερικούς παράγοντες. Αυτό το πλαίσιο βοηθάει να εξηγηθούν και οι  ψήφοι υπέρ της Ρωσίας από την Αρμενίας στα Ηνωμένα Έθνη, ενώ συνεχίζει να πιέζει για περισσότερη οικονομική και επενδυτική συνεργασία με τις δυτικές και τις δυτικοευρωπαϊκές μετά-σοβιετικές δημοκρατίες.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής, οι εγγενείς εξωτερικές πολιτικές αντιφάσεις αυτής της προσέγγισης έχουν προκαλέσει κυρίως αμφιλεγόμενες σκέψεις μέσα στο αρμενικό πολιτικό σύστημα. Η δημιουργία της εξωτερικής πολιτικής του Ερεβάν δεν έχει ακόμη αξιολογήσει σωστά σε ποιο βαθμό η περιφερειακή πολιτική της Ρωσίας είναι σε αντίθεση με εκείνη της Αρμενίας. Η κοινή απάντηση είναι άρνηση: για παράδειγμα, παρά τις συνεχείς πωλήσεις όπλων της Μόσχας στο Μπακού, διάφοροι Αρμένιοι αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι η εμβάθυνση της στρατηγικής εταιρικής σχέσης Ρωσίας-Αζερμπαϊτζάν δεν βλάπτει τα συμφέροντα ασφαλείας της Αρμενίας.

Έτσι, η επιδίωξη του Ερεβάν για «Νέο-Συμπληρωματικότητα» φαίνεται ότι μεταφράζεται στην αποφυγή των απειλητικών ρωσικών συμφερόντων με κάθε κόστος και σε καμία περίπτωση δεν αμφισβητεί τη πολιτικοοικονομική και στρατιωτική κυριαρχία της Ρωσίας στην Αρμενία. Αυτός είναι κι ο λόγος για τον οποίο η Αρμενία συμμετείχε ενεργά στις πολυεθνικές ασκήσεις διατήρησης της ειρήνης του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συνδέσμου (ΝΑΤΟ), που υπεγράφη στο ΝΑΤΟ μαζί με την Γεωργία.

Συνεπώς, η νέα διεθνής αντίληψη της Αρμενίας δεν αποφέρει καμιά απτή επιλογή για τη διαφοροποίηση της εξωτερικής πολιτικής και της αμυντικής στρατηγικής, αντιθέτως εμποδίζει τις προοπτικές για την προώθηση δεσμών στρατηγικού επιπέδου με άλλες δυνάμεις, όπως το Ιράν, την Ινδία ή την Κίνα. Με άλλα λόγια, οι αρμενικές αρχές είναι πιθανό να αποδεχτούν τις παρεμβολές και τις δυνατότητες ανάμιξης της Μόσχας στις εγχώριες υποθέσεις καθώς και στις διμερείς αλληλεπιδράσεις της Αρμενίας με άλλες χώρες.

Ωστόσο, μεσοπρόθεσμα, η εξελισσόμενη «νέο-συμπληρωματικότητα» της Αρμενίας θα μπορούσε να επιτρέψει μεγαλύτερη πραγματική ευελιξία εάν η διεθνής πίεση στη Ρωσία μεγαλώσει περαιτέρω. Αν υποθέσουμε ότι μια τέτοια αυξημένη πίεση αναγκάσει τη Μόσχα να μειώσει τις περιφερειακές και διεθνείς της φιλοδοξίες, καθώς και να μειώσει τη στάση της απέναντι στην Αρμενία και σε ολόκληρη την περιοχή, το Ερεβάν θα μπορούσε να απελευθερωθεί κάπως για να ακολουθήσει μια πιο προσαρμοσμένη διπλωματική στρατηγική. Σε ένα τόσο μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η Ρωσία θα εξακολουθήσει να παραμένει ο κύριος εταίρος της Αρμενίας στον τομέα της ασφάλειας, ωστόσο, θα ανοίξει τη δυνατότητα για μια πιο «ανεξάρτητη» εξωτερική πολιτική, επιτρέποντας στο Ερεβάν να αναζωογονήσει δεσμούς στρατηγικού επιπέδου με εξωτερικούς παίκτες πέρα ​​από τη Ρωσία.

Εννοείται ότι, τουλάχιστον για τώρα με βάση την υποβαθμισμένη συμφωνία σύνδεσης που επετεύχθη με το Ερεβάν πέρυσι (δηλαδή, τη συμφωνία συνολικής και ενισχυμένης εταιρικής σχέσης CEPA) η ΕΕ έχει αναγνωρίσει σιωπηρά την Αρμενία ως ένα αναμφισβήτητο μέρος της ισχυρής σφαίρας αποκλειστικής επιρροής της Ρωσίας.

Χρήστος Κατσέας