Γράφει η Μαρούλα Τσάγκαρη: Απόφοιτος του Βιολογικού της Αθήνας, κάτοχος MSc Environmental Science Policy and Management και υποψήφια διδάκτορας του Autonomous University of Barcelona.

Η ενέργεια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξέλιξη της ανθρωπότητας καθώς συνιστά τον κυριότερο μοχλό ανάπτυξης, όχι μόνο σε οικονομικό αλλά και κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. Ήδη από την λίθινη εποχή, η φωτιά απετέλεσε την κινητήριο δύναμη της ανάπτυξης των προϊστορικών κοινοτήτων. Αργότερα, η δύναμη του ατμού, του νερού και του τροχού οδήγησαν σε μερικές από τις σημαντικότερες εφευρέσεις που άλλαξαν δραστικά το ρου της ανθρώπινης ιστορίας.

Σήμερα, στην εποχή του «Ανθρωπόκαινου», η παραγωγή ενέργειας είναι συνδεδεμένη με την εκμετάλλευση μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας γνωστές και ως ορυκτά καύσιμα. Τα ορυκτά καύσιμα απαντώνται σε συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη και η εξόρυξη τους απαιτεί τεράστια τεχνολογικά μέσα. Εύκολα λοιπόν κανείς καταλαβαίνει γιατί ο τομέας της ενέργειας αποτελεί έναν από τους πιο μονοπωλιακούς και παγκοσμιοποιημένους τομείς. Υπό την σκιά του καπιταλισμού, η ενέργεια έχει μετατραπεί από μοχλό κοινωνικής ανάπτυξης σε ένα ακόμη αγαθό προς πώληση στην ελεύθερη αγορά- και μάλιστα σε ένα αγαθό με περιορισμένα αποθέματα, υψηλή ζήτηση και άρα και υψηλό κόστος.

Ως αποτέλεσμα, η ενεργειακή φτώχεια, που τα τελευταία χρόνια έκανε αισθητή την εμφάνιση της και στη χώρα μας, συνιστά πια μείζον κοινωνικό πρόβλημα. Η πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους απασχολεί όχι μόνο τα νοικοκυριά, αλλά και ολόκληρα κράτη που συχνά προβαίνουν σε αρπαγή γης, λεηλασία πόρων και βίαιες συγκρούσεις, πάντα στο όνομα της «ενεργειακής ασφάλειας».

Στον αντίποδα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (κυρίως η ηλιακή και αιολική) δεν έχουν γεωγραφικούς περιορισμούς και είναι διαθέσιμες σε όλους. Πληκτρολογώ αυτό το άρθρο, καθισμένη στο σαλόνι μου, με ενέργεια που προέρχεται από τα φωτοβολταϊκά πάνελ που βρίσκονται εγκατεστημένα στην ταράτσα του «προσωπικού μου εργοστασίου ενέργειας», του σπιτιού μου. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, λοιπόν, μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο για τον εκδημοκρατισμό της ενέργειας, ο οποίος στις περισσότερες περιπτώσεις είναι συνδεδεμένος με την αποκέντρωση της ενέργειας και την τοπική οργάνωση.

Το θέμα τον τελευταίο καιρό φαίνεται να απασχολεί κυβερνήσεις και ΜΚΟ που βλέπουν την συνεταιριστική και αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας ως μοχλό της ανάπτυξης –που τόσο αποζητούν. Αρκετά παραδείγματα έχουν κάνει την εμφάνιση τους και στην χώρα μας, κυρίως σε νησιά (π.χ Τήλος, Σίφνος, Κρήτη). Το νομοθετικό πλαίσιο φαίνεται να εξελίσσεται και να ακολουθεί τον δρόμο που χάραξαν άλλες χώρες στον τομέα της αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας (π.χ. Δανία, Βέλγιο, Γερμανία), ενώ ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ένωση μοιάζει να έχει αλλάξει προσανατολισμό και να στηρίζει αυτές τις καινοτόμες ιδέες (π.χ. το πρόγραμμα «Τήλος» χρηματοδοτήθηκε από το πακέτο «Ορίζοντας 2020» της Ε.Ε.)

Παρόλα αυτά δεν μπορώ να μην εκφράσω την ανησυχία μου για το κατά πόσο αυτές οι πρωτοβουλίες θα οδηγήσουν πραγματικά στον εκδημοκρατισμό της ενέργειας ή αποτελούν απλά ένα διαφορετικό πρόσωπο του ενεργειακού μονοπωλίου. Ας μην ξεχνάμε πως η τοπική αυτοδιοίκηση και οι συνεταιρισμοί ανταγωνίζονται στη ίδια ελεύθερη αγορά με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, και με τους ίδιους όρους. Και τελικά, μήπως στο τέλος λίγοι καταλήγουν να καρπώνονται το όραμα και τον μόχθο των πολλών;

Φυσικά και αυτό δεν είναι πανάκεια. Υπάρχουν ιδέες που σύντομα τις σφετερίστηκαν μεγάλοι ενεργειακοί παίκτες, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα Gawcott Fields στο Ηνωμένο Βασίλειο. Υπάρχουν όμως και λαμπρά παραδείγματα. Το πρόγραμμα Som Energía («Είμαστε η ενέργεια»), που ξεκίνησε από φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Τζιρόνα στην Καταλονία, ως μια εναλλακτική στο μονοπωλιακό περιβάλλον που επικρατούσε στην Ισπανία, μετρά σήμερα πάνω από 39.000 μέλη που συμμετέχουν ενεργά μέσω μίας πλατφόρμας και μέσα από ανοιχτές συνελεύσεις.

Αναμφίβολα, οι πρωτοβουλίες αποκεντρωμένης και κοινοτικής παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μπορούν να οδηγήσουν στον εκδημοκρατισμό της ενέργειας. Απαιτείται όμως, διαρκής αφύπνιση, από την πλευρά των κοινοτήτων, διαρκής στήριξη από τις τοπικές αρχές και ένα πλαίσιο οργάνωσης βασισμένο στην άμεση δημοκρατία. Μόνο τότε θα επιτευχθεί η παραγωγή καθαρής ενέργειας από και προς τους ανθρώπους χωρίς την συμμετοχή μεγάλων ενεργειακών παραγόντων, που εμπορεύονται και εκμεταλλεύονται τους ενεργειακούς πόρους.

Μαρούλα Τσάγκαρη