Γράφει η Βασιλική Μανιάτη

Η 26η Απριλίου αποτελεί μια από τις μελανότερες σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας, καθώς συνδέεται με ένα εξαιρετικά θλιβερό γεγονός που  είχε δραματικές συνέπειες για ολόκληρο τον πλανήτη και του οποίου οι επιπτώσεις είναι εμφανείς ακόμα και σήμερα. Και αυτό δεν είναι άλλο από το πυρηνικό ατύχημα που σημειώθηκε το 1986 στο σταθμό παραγωγής πυρηνικής ενέργειας του Τσερνομπίλ, που βρίσκεται περίπου 80 μίλια βόρεια του Κιέβου, πρωτεύουσας της Ουκρανίας.

Το ατύχημα αυτό αποτελεί το πρώτο μεγαλύτερο ατύχημα στον χώρο της πυρηνικής βιομηχανίας, καθώς συνοδεύτηκε με χρονικά εκτεταμένες διαρροές μεγάλων ποσοτήτων ραδιενεργών ρύπων στην ατμόσφαιρα.1 Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας, το ατύχημα αξιολογήθηκε τόσο σοβαρό και επικίνδυνο, εξαιτίας των ολέθριων συνεπειών του, με αποτέλεσμα να καταταχθεί στην ανώτατη  βαθμίδα σοβαρότητας και επικινδυνότητας πυρηνικών ατυχημάτων (7).2

Το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό Τσερνόμπιλ θεωρείται το πλέον χειρότερο πυρηνικό ατύχημα όλων των εποχών. (http://earthsky.org/human-world/chernobyl-worst-nuclear-accident-of-all-time). Οι αιτίες, όπου αποδίδεται το πυρηνικό αυτό ατύχημα είναι: ο λανθασμένος σχεδιασμός του αντιδραστήρα RBMK, η παραβίαση διαδικασιών, η διακοπή επικοινωνιών και η έλλειψη «κουλτούρας ασφάλειας» στο σταθμό πυρηνικής ενέργειας.3 Συνολικά 127 άτομα που απασχολούνταν επιτόπου στον πυρηνικό αντιδραστήρα ως εργάτες, πυροσβέστες και προσωπικό για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών εκτέθηκαν σε τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας ικανών να προκαλέσουν ασθένειες. Άλλοι, εξαιτίας των τεράστιων ποσοτήτων ραδιενέργειας, βρήκαν τραγικό θάνατο. Κατά το διάστημα των έξι μηνών που ακολούθησαν, υπολογίζεται ότι 54 άτομα απεβίωσαν εξαιτίας της έκθεσής τους σε ραδιενέργεια. Πέρα από τους εργάτες στο εργοστάσιο, εκτιμάται ότι πάνω από 572 εκατ. άνθρωποι σε 40 διαφορετικές χώρες (σε αυτές δεν συγκαταλέγονται οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία) βρέθηκαν εκτεθειμένοι σε ραδιενέργεια προερχόμενη από το Τσερνόμπιλ. Χρειάστηκαν παραπάνω από δυο δεκαετίες, για την πλήρη αξιολόγηση των  επιπτώσεων του ατυχήματος σε αυτούς τους ανθρώπους. Τελικά, το 2006, μια διεθνή ομάδα από εμπειρογνώμονες κατόρθωσε να ολοκληρώσει μια εκτενή μελέτη αναφορικά με τις συνέπειες που είχε το Τσερνόμπιλ.4

Οι κυριότερες επιπτώσεις του πυρηνικού αυτού ατυχήματος εντοπίζονται: 1) Στον περιβαλλοντικό τομέα με τεράστιες εναποθέσεις ραδιενεργών υλικών εξαιτίας της έκλυσης ραδιενέργειας, 2) στον τομέα της υγείας με μια τεράστια αύξηση στον καρκίνο του θυροειδούς στα παιδιά της Ουκρανίας (από τη γέννησή τους ως την ηλικία των 15 ετών). 64% των ασθενών που έπασχαν από καρκίνο του θυροειδούς ζούσαν στις πλέον μολυσμένες περιοχές της Ουκρανίας, 3) σε ψυχολογικό επίπεδο, καθώς σημειώθηκε αύξηση σε περιστατικά ψυχολογικών διαταραχών, όπως άγχος, κατάθλιψη, απελπισία κ.λ.π. που οδηγούν σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Οι ψυχολογικές αυτές διαταραχές δεν αποτελούν συνέπεια της έκθεσής τους σε ραδιενέργεια αλλά της πίεσης που υπέστησαν να εγκαταλείψουν τις οικίες τους, της έλλειψης παροχής επαρκούς πληροφόρησης μετά από το ατύχημα και της αγωνίας ότι τόσο η δική τους υγεία όσο και των παιδιών τους θα επηρεαζόταν και 4. Σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Στις περισσότερο μολυσμένες περιοχές ήταν αισθητή η πτώση της οικονομίας, γεγονός που είχε αντίκτυπο σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Ο αριθμός γεννήσεων μειώθηκε και ο αριθμός των ανθρώπων που εγκατέλειψε τις περιοχές αυτές αυξήθηκε σημαντικά, γεγονός που οδήγησε στη μείωση του εργατικού δυναμικού. Η βιομηχανική και η γεωργική ανάπτυξη αυτών των περιοχών δεν ήταν εφικτή εξαιτίας των αυστηρών κανόνων που ετέθησαν λόγω της τεράστιας μόλυνσής τους.5

Φυσικά, το Τσερνόμπιλ δεν αποτελεί το μόνο ατύχημα που σημειώθηκε στην πυρηνική βιομηχανία. Ένα εξίσου σοβαρό πυρηνικό ατύχημα είναι εκείνο στο σταθμό παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στη Φουκουσίμα στην Ιαπωνία το 2011,6 το οποίο προκλήθηκε εξαιτίας του μεγάλου σεισμού εντάσεως 9 Ρίχτερ που σημειώθηκε ανοικτά των ακτών της Ιαπωνίας και του τσουνάμι που ακολούθησε.7 Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι τα δυο αυτά πυρηνικά ατυχήματα αξιολογήθηκαν από τη Διεθνή Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας από τα πλέον σοβαρά και επικίνδυνα και είναι τα μόνα που κατατάχθηκαν στην ανώτατη βαθμίδα επικινδυνότητας.8 Ένα άλλο πυρηνικό ατύχημα που απασχόλησε τους επιστήμονες, αν και κατατάχθηκε σε κατώτερη βαθμίδα σοβαρότητας και επικινδυνότητας από τη Διεθνή Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας (5), σημειώθηκε στο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στο νησί Three Mile των ΗΠΑ στο δεύτερο χρόνο λειτουργίας του το 1979.9 Τέλος, πυρηνικά ατυχήματα έχουν συμβεί και σε άλλες περιοχές του πλανήτη και συγκεκριμένα στην Αργεντινή, στη Βραζιλία, στον Καναδά, στη Τσεχοσλοβακία, στη Γαλλία, στην Ελβετία και στο Ηνωμένο Βασίλειο.10

Έχοντας υπόψη τις τραγικές επιπτώσεις των πυρηνικών ατυχημάτων, οι οποίες δεν είναι καθόλου αμελητέες και  εντοπίζονται κυρίως στους τομείς του περιβάλλοντος, της υγείας και της οικονομίας και καθώς σε λίγες μέρες συμπληρώνονται 32 χρόνια από το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ, όλο και περισσότεροι διερωτώνται για το αν πρέπει να χρησιμοποιείται εκτός από τις άλλες μορφές ενέργειας και η πυρηνική ενέργεια. Σύμφωνα με αρκετούς επιστήμονες, η πυρηνική ενέργεια αποτελεί μια αμφιλεγόμενη μορφή ενέργειας, με άλλους να τάσσονται υπέρ αυτής, και άλλους κατά αυτής.

Εκείνοι που τάσσονται υπέρ της χρήσης πυρηνικής ενέργειας και της αξιοποίησης αυτής σε τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας επισημαίνουν ότι αποτελεί από τις πιο φιλικές προς το περιβάλλον μορφές ενέργειας, καθώς υπάρχουν μειωμένες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά την παραγωγή ηλεκτρισμού εν συγκρίσει με παραδοσιακές πηγές ενέργειας. Καθώς αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο ατού της πυρηνικής ενέργειας, η εναπόθεση ραδιενεργών αποβλήτων και το ζήτημα της προστασίας των ανθρώπων και του περιβάλλοντος συγκαταλέγονται στα αρνητικά της πυρηνικής ενέργειας. Κατά συνέπεια, απαιτούνται ακριβές και δαπανηρές λύσεις για την προστασία της γης από τις καταστροφικές συνέπειες της πυρηνικής ενέργειας. Στα θετικά της πυρηνικής ενέργειας περιλαμβάνεται το γεγονός ότι είναι ανανεώσιμη ενέργεια, έχει χαμηλό κόστος λειτουργίας, καθώς το ουράνιο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρισμού είναι φτηνό, η παροχή της μπορεί να είναι διαρκής, γιατί ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας έχει δυνατότητα λειτουργίας ανεξαρτήτων κλιματολογικών συνθηκών, και τέλος είναι πιο εφικτή η αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας από άλλες μορφές ενέργειας. Και αυτό αποτελεί έναν από τους λόγους που πολλά κράτη διαθέτουν αρκετό χρόνο και χρήμα στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, καθώς δεν εξαρτάται από ορυκτά καύσιμα και δεν επηρεάζεται από κυμαινόμενα κόστη πετρελαίου και αερίου.11 Το γεγονός αυτό οδηγεί στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Σε χώρες του ΟΟΣΑ, η πυρηνική βιομηχανία αποτελεί ένα σημαντικό εργοδότη.12

Από την άλλη πλευρά, οι επικριτές της καταλογίζουν στην πυρηνική ενέργεια, τις σοβαρότατες επιπτώσεις που έχει στο περιβάλλον η χρήση του ουρανίου, η εναπόθεση των ραδιενεργών αποβλήτων, ο κίνδυνος πρόκλησης πυρηνικών ατυχημάτων, το υψηλό κόστος κατασκευής πυρηνικών εργοστασίων, την περιορισμένη ύπαρξη ουρανίου και το γεγονός ότι μια από τις χρήσεις της πυρηνικής ενέργειας εντοπίζεται στον τομέα των πυρηνικών όπλων, τα οποία εάν βρεθούν σε λάθος χέρια, ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι. Τέλος, δεν πρέπει να παραλειφθεί το γεγονός ότι τα εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας αποτελούν το Νούμερο 1 στόχο των τρομοκρατών13 και δημιουργούν εξωτερική εξάρτηση, επειδή λίγες χώρες διαθέτουν ορυχεία ουρανίου και τεχνολογία για αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας, οπότε αυτές πρέπει να τα αναζητήσουν αλλού.14

Σύμφωνα με τον Επικεφαλής του Τμήματος Πυρηνικής Ενέργειας στη Διεθνή Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας, Mikhail Chudakov, «η πυρηνική ενέργεια θα διαδραματίσει μακροπρόθεσμα σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα. Με την αυξανόμενη τάση των πληθυσμών και την αυξανόμενη ζήτηση για ενέργεια, η πυρηνική ενέργεια μπορεί να συμβάλλει στη διασφάλιση αξιόπιστης και ασφαλούς παροχής ενέργειας με παράλληλη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Με άλλα λόγια, η πυρηνική ενέργεια μπορεί να βοηθήσει εκατομμύρια ανθρώπων να εξέλθουν από την κατάσταση της ενεργειακής βοήθειας όπου βρίσκονται, ενώ ταυτόχρονα να συμβάλλει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής».15

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η πυρηνική ενέργεια είναι ένα νόμισμα με δυο όψεις. Έχει σημαντικές θετικές πλευρές που μπορούν να συνεισφέρουν στην περαιτέρω ευημερία του πλανήτη, εγκυμονούν όμως και αρκετοί κίνδυνοι από την χρήση της. Το γεγονός ότι υπάρχουν 437 εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας ανά την υφήλιο16 επιτείνει περισσότερο την ανησυχία για τους κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας. Κατά συνέπεια, πρέπει να υπάρξουν οι ανάλογες πολιτικές από την πλευρά των κρατών και την προστασία των πληθυσμών και τη μείωση του αντίκτυπου των αρνητικών επιπτώσεων από την χρήση πυρηνικής ενέργειας, για να μην χρειαστεί να ξαναζήσουμε μέρες όπως η 26η Απριλίου 1986 με το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ ή 11η Μαρτίου με το ατύχημα στη Φουκουσίμα.

Παραπομπές:

1. https://www.iaea.org/newscenter/focus/chernobyl.
2. http://earthsky.org/human-world/chernobyl-worst-nuclear-accident-of-all-time
3. http://www.youarticlelibrary.com/essay/nuclear-accidents-and-holocaust-definition-causes-and-consequences
4. http://earthsky.org/human-world/chernobyl-worst-nuclear-accident-of-all-time
5. http://www.youarticlelibrary.com/essay/nuclear-accidents-and-holocaust-definition-causes-and-consequences
6. http://earthsky.org/human-world/chernobyl-worst-nuclear-accident-of-all-time
7. https://www.atomicheritage.org/history/nuclear-reactor-accidents-history-and-legacies
8. http://earthsky.org/human-world/chernobyl-worst-nuclear-accident-of-all-time
9. https://nuclear-energy.net/nuclear-accidents
10. Conservation Letters 5 (2012), Consequences of nuclear accidents for biodiversity and ecosystem services: Henrik von Wehrden, Joern Fischer, Patric Brandt, Viktoria Wagner, Klaus Kummerer, Tobias Kummerle, Anne Nagel, Oliver Olsson & Patrick Hostert
11. https://www.conserve-energy-future.com/pros-and-cons-of-nuclear-energy.php.
12. https://www.oecd-nea.org/brief/breif-09.html
13. https://www.conserve-energy-future.com/pros-and-cons-of-nuclear-energy.php
14. https://nuclear-energy.net/advantages-and-disadvantages-of-nuclear-energy.html
15. https://www.iaea.org/newscenter/pressreleases/iaea-sees-global-nuclear-power-capacity-growing-through-2030
16. https://www.medscape.com/viewarticle/849149