Γράφει η Βασιλική Μανιάτη

Η ανακοίνωση του Αμερικανού Προέδρου Ν.τ Τραμπ ότι δεν θα επικυρώσει τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, συνέβαλε αυτόματα στην αποχώρηση των ΗΠΑ από την εν λόγω συμφωνία. Η αιτιολογία του Τραμπ ήταν ότι το Ιράν αποτελούσε έναν αναξιόπιστο εταίρο και ότι η ίδια η συμφωνία ήταν προβληματική. Αυτή η απόφαση δεν αποτελεί έκπληξη για κανέναν, καθώς ο Αμερικανός Πρόεδρος είχε ασκήσει δριμεία κριτική κατά του Ιράν σε όλες του τις ομιλίες αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα, εκτιμώντας ότι συνεχίζει να αποτελεί χορηγό της τρομοκρατίας και κατάλοιπο της κληρονομιάς της επανάστασης του 1979.1Με την απόφασή του αυτή, ο Τραμπ υλοποίησε μια ακόμα προεκλογική του δέσμευση – είχε προηγηθεί η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και την ακύρωση του προγράμματος Obamacare2  – και σηματοδότησε το τέλος εποχής για την πολιτική του προκάτοχού του Μπ Ομπάμα, χαρακτηρίζοντας τη συμφωνία ως μια «ξεπερασμένη και άθλια συμφωνία». Σύμφωνα με δηλώσεις του Αμερικανού Προέδρου από το Λευκό Οίκο, «οι ΗΠΑ δεν θα τεθούν σε ομηρεία εξαιτίας του εκβιασμού για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα ούτε θα επιτρέψουν να υπάρχει ένα καθεστώς που φωνάζει συνθήματα όπως «Θάνατος στην Αμερική», προκειμένου να αποκτήσει πυρηνικά όπλα». Επίσης, εξέφρασε την πρόθεση της κυβέρνησης του για την επαναφορά σκληρών κυρώσεων εις βάρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας.3

Τι περιελάμβανε η συμφωνία του 2015? Η συμφωνία επίσημα τιτλοφορείται ως «Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης» (Joint Comprehensive Plan of Action) ή αλλιώς «JCPOA», και θεωρήθηκε ως μια συμφωνία ορόσημο που αποσκοπούσε στον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και κατ’ επέκταση στον περιορισμό της δυνατότητάς του για ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Η συμφωνία αυτή συνήφθη στη Βιέννη ύστερα από δυο χρόνια εντατικών διαβουλεύσεων με την κυβέρνηση Ομπάμα και στη συνέχεια επικυρώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη.4 Υπογράφτηκε από το Ιράν και έξι άλλα κράτη το 2015 (τα πέντε κράτη που αποτελούν μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας: ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Κίνα, Ρωσία και ακολούθησε η Γερμανία).5  Με τη συμφωνία αυτή, η ιρανική κυβέρνηση συμφώνησε σε τρία σημαντικά ζητήματα: α) τη μείωση του αριθμού φυγοκεντρητών κατά 2/3 (οι φυγοκεντρητές είναι συσκευές με σωληνοειδές σχήμα που χρησιμοποιούνται για τον εμπλουτισμό του ουρανίου, ενός υλικού χρήσιμου για την πυρηνική ενέργεια), β) να προβεί στην καταστροφή του αποθέματος που είχε το Ιράν σε εμπλουτισμένο ουράνιο κατά 98% και γ) να θέσει όριο στον εμπλουτισμό του ουρανίου στο 3,67%, όριο επαρκές για τη συνέχιση της παροχής ηλεκτροδότησης ώστε να καλυφθούν οι ενεργειακές ανάγκες της χώρας αλλά όχι επαρκές για την κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας. Επιπλέον, η συμφωνία προέβλεπε την υποχρέωση του Ιράν να περιορίσει τις έρευνες και την ανάπτυξη του ουρανίου και να επιτρέπει στους επιθεωρητές από τoν ∆ιεθνή Οργανισµό Ατοµικής Ενέργειας (∆ΟΑΕ) ορισμένη πρόσβαση στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις.6 Ο ΔΟΑΕ (IAEA) από τότε που υπογράφτηκε η συμφωνία έχει επιβεβαιώσει 10 φορές – με πιο πρόσφατη τον Φεβρουάριο 2018 – τη συμμόρφωση της Τεχεράνης με τους όρους της συμφωνίας.7 Ως αντάλλαγμα της ιρανικής συμμόρφωσης, ήρθησαν τον Ιανουάριο του 2016 όλες οι σχετιζόμενες με τα πυρηνικά κυρώσεις που είχαν επιβληθεί, γεγονός που συνέβαλε στην επανασύνδεση της στάσιμης οικονομίας της χώρας με τις διεθνείς αγορές.8

Ποιες είναι όμως οι αιτίες που κρύβονται πίσω από αυτή την απόφαση του Ντ. Τραμπ? Για τον Τραμπ και τους δυο κυριότερους συμμάχους του – το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία – το πρόβλημα της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν δεν αφορούσε πρωτίστως τα πυρηνικά όπλα. Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ ήταν ότι η εν λόγω συμφωνία νομιμοποιούσε και εξομάλυνε τις σχέσεις της ιερατικής κυβέρνησης του Ιράν, επανεντάσσοντας το ιρανικό κράτος στην παγκόσμια οικονομία με την παροχή εσόδων από το πετρέλαιο και με τα οποία χρηματοδοτούσε τις επιχειρήσεις του στη Συρία και στο Ιράκ, το βαλλιστικό του πρόγραμμα και την υποστήριξη τρομοκρατικών ομάδων.9

Ακόμα, ο Τραμπ αντιμετώπιζε πίεση χρόνου καθώς την 12η Μαίου παρερχόταν η προθεσμία των 120 ημερών για τις ήδη επιβληθείσες κυρώσεις και η επανεπιβολή κυρώσεων από την πλευρά των ΗΠΑ απαιτούσε εκ νέου την έγκριση του Κογκρέσου.10  Οι κυρώσεις αφορούν μια σειρά τομέων – από τη μεταφορά και το πετρέλαιο ως τις ασφάλειες και τα οικονομικά – και θα τεθούν σε ισχύ σταδιακά κατά τη διάρκεια των επόμενων έξι μηνών, καθώς το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι θα δώσει χρόνο είτε 90 είτε 180 ημερών στις επιχειρήσεις και στα φυσικά πρόσωπα ώστε η μείωση των δραστηριοτήτων τους να επιτευχθεί σε ομαλές συνθήκες.11    

Τέλος, καταλυτικό ρόλο στην απόφαση του Τραμπ για αποχώρηση των ΗΠΑ από τη πυρηνική συμφωνία φαίνεται ότι έπαιξαν τρεις συγκεκριμένοι άνθρωποι. Και αυτοί είναι οι Sheldon Adelson, ο Bernard Marcus και ο Paul Singer. Για εκείνους που έχουν καλή γνώση προσώπων και πραγμάτων, ο Sheldon Adelson και ο Bernard Marcus – μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Ρεπουμπλικανικού Εβραϊκού Συμβουλίου ήταν από τους δυο μεγαλύτερους χρηματοδότες του Τραμπ ενώ ο P. Singer ήταν ένας από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές του κατά την πανηγυρική τελετή της ορκωμοσίας του. Από την πλευρά του ο Adelson μαζί με τη γυναίκα του συνεισέφεραν το ποσό των 35 εκατ. δολ για την εκλογή του Ντ. Τραμπ στον προεδρικό θώκο, το ποσό των 20 εκατ. δολ στο Ταμείο της Ηγεσίας του Κογκρέσου και το ποσό των 35 εκατ. δολ. στο Ταμείο Ηγεσίας της Γερουσίας. Ο Bernard Marcus, ο δεύτερος μεγαλύτερος χρηματοδότης του Τραμπ κατά την προεκλογική του εκστρατεία συνεισέφερε το ποσό των 7 εκατ. δολ. στο ταμείο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για την εκλογή του, 500 χιλ. δολ στο Ταμείο της Ηγεσίας του Κογκρέσου και 2 εκατ. δολ. στο Ταμείο Ηγεσίας της Γερουσίας. Και οι δυο διακρίνονται για τη βαθιά εχθρότητά τους απέναντι στο Ιράν. Τέλος, ο δισεκατομμυριούχος Paul Singer συνεισέφερε το ποσό των 1,9 εκατ. δολ. στο Ταμείο της Ηγεσίας του Κογκρέσου, το ποσό των 6 εκατ. δολ. στο Ταμείο Ηγεσίας της Γερουσίας και το ποσό του 1 εκατ. δολ. για τη διοργάνωση των εκδηλώσεων κατά την ορκωμοσία του.12

Ήδη με την εξαγγελία της απόφασής του Τραμπ, εκδηλώθηκαν οι πρώτες αντιδράσεις των εταίρων της πυρηνικής συμφωνίας. Οι τρεις Ευρωπαίοι ηγέτες και στενότεροι σύμμαχοι της Αμερικής, η Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Teresa May, ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron και η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel επέκριναν την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου και δήλωσαν ότι «το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών με το οποίο έγινε αποδεκτή η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν το 2016  παραμένει το δεσμευτικό νομικό πλαίσιο σε διεθνές επίπεδο για την επίλυση των διαφορών αναφορικά με το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα». Στη γλώσσα της διπλωματίας, αυτή η ευγενική δήλωση των 3 ηγετών αποτύπωσε ότι οι ΗΠΑ – και όχι το Ιράν – πρώτες παραβίασαν την πυρηνική συμφωνία.13 Κατά συνέπεια, η αποχώρηση των ΗΠΑ είναι πιθανό να οδηγήσει σε αποξένωση την αμερικανική ήπειρο από τους Ευρωπαίους συμμάχους της που σε αυτή την φάση φαίνονται διατεθειμένοι να τηρήσουν τη συμφωνία14, θεωρώντας ότι αποτελεί τη μόνη οδό για την αποφυγή κούρσας πυρηνικών στη Μέση Ανατολή15 και την διασφάλιση των εμπορικών τους συμφερόντων στο ιρανικό κράτος.16

Ακόμα, η απόφαση του Τραμπ είναι πιθανό να οδηγήσει σε ρήξη των ΗΠΑ και με τους άλλους δυο εταίρους που κινούνται εκτός ευρωπαϊκής σφαίρας και αυτοί δεν είναι άλλοι από τη Ρωσία και την Κίνα. Ήδη η Ρωσία μέσω του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε «βαθιά δυσαρεστημένη με την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου» και εξέφρασε την ανησυχία της Ρωσίας για το γεγονός ότι οι ΗΠΑ προχωρούν σε αυτή την απόφαση λαμβάνοντας υπόψη τα στενά και καιροσκοπικά συμφέροντά τους και παραβιάζοντας σε σημαντικό βαθμό τις διατάξεις του διεθνούς δικαίου. Προσέθεσε ακόμα ότι οι ενέργειες της Ουάσινγκτον υπονομεύουν την εμπιστοσύνη της διεθνούς κοινότητας απέναντι στο Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας και ότι οι αποφάσεις της αμερικανικής ηγεσίας επιβεβαιώνουν εκ νέου την ανικανότητα της Ουάσινγκτον.17

Παράλληλα, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το χάσμα που δημιουργείται μεταξύ των Ευρωπαίων Εταίρων και των ΗΠΑ με αυτή την απόφαση, αποτελεί μια νίκη για τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Η Μόσχα είναι πιθανό να ακολουθήσει μια πιο δυναμική πολιτική στην περιοχή της Μέσης Ανατολής – από την Τουρκία μέσω της Συρίας ως τη Λιβύη – από την οποία θα αποκομίσει σημαντικά οφέλη εξαιτίας της αποχής των ΗΠΑ.  Από την άλλη πλευρά, η Κίνα επιθυμεί τη διάσωση της συμφωνίας, καθώς έχει προβεί σε σημαντικές επενδύσεις στην ιρανική βιομηχανία της ενέργειας και των κατασκευών. Ο Εθνικός Οργανισμός Πετρελαίου της Κίνας (China National Petroleum Corporation) διαθέτει μερίδιο 30% στην ανάπτυξη της Εταιρείας Πετρελαίου και Αερίου South Pars στο Ιράν. Εάν οι ευρωπαίοι ανταγωνιστές όπως η Total και η Siemens φοβηθούν εξαιτίας των επιβαλλόμενων από τις ΗΠΑ κυρώσεων, τόσο το καλύτερο για τις Κινεζικές εταιρείες. Το Πεκίνο επίσης θεωρεί το Ιράν ζωτικής σημασίας τμήμα στο κινέζικο πρότζεκτ  υποδομών Belt and Road για την εξάπλωση της κινεζικής επιρροής και εμπορίου προς τα δυτικά. Η κρατική εταιρεία επενδύσεων CITIC Group έχει πίστωση 10 δις. δολ. και η Αναπτυξιακή Τράπεζα της Κίνας εξετάζει το ενδεχόμενο παροχής επιπλέον 15 δισ. δολ.18

Ωστόσο, πολλοί επισημαίνουν ότι η ενέργεια αυτή του Τραμπ έρχεται στη χειρότερη στιγμή για το Ιράκ, καθώς το ιρακινό κράτος ανασυγκροτείται από τον πόλεμο κατά του ISIS και αντιμετωπίζει σημαντικά ζητήματα στη σταθεροποίηση και στην ανοικοδόμηση της χώρας. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να εμπλακεί στη μέση μιας αναμέτρησης μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν. Η Τουρκία επίσης αναμένεται να βρεθεί σε δύσκολη θέση, σύμφωνα με δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου Tayyip Erdogan, καθώς η χώρα έχει στενούς εμπορικούς και ενεργειακούς δεσμούς με το Ιράν. Τέλος, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν που συνορεύουν με το Ιράν θα πληγούν στρατηγικά και οικονομικά και θα χρειαστεί να επιλέξουν στρατόπεδο. 19

Καταλήγοντας, η εξαγγελία της απόφασης του Τραμπ αποτελεί στην πραγματικότητα μιας προεκλογικής του δέσμευσης, η οποία οφείλεται στις αιτίες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Αλλά έρχεται σε εποχή εξαιρετικά δύσκολη για τις ΗΠΑ, οι οποίες βγαίνουν αποδυναμωμένες καθώς οι εταίροι της συμφωνίας – Ευρωπαίοι και μη –  βρίσκονται στο αντίπαλο στρατόπεδο και οι οποίοι ο καθένας για τους δικούς του λόγους δεν επιθυμεί την κατάρρευση της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν. Το σίγουρο είναι ότι η αποχώρηση των ΗΠΑ θα πυροδοτήσει σημαντικές εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο, καθώς πέρα από τους εταίρους της πυρηνικής συμφωνίας που επηρεάζονται άμεσα από την εν λόγω συμφωνία, σχεδόν όλος ο πλανήτης θα επηρεαστεί με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας κρίσης. Ωστόσο τους επόμενους μήνες, αναμένεται επίσης να δούμε αν η απόφαση την οποία έλαβε ο Αμερικανός Πρόεδρος ήταν ορθή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ ή αν θα οδηγήσει σε περαιτέρω απομονωτισμό των ΗΠΑ και την απώλεια περισσότερων συμμάχων που πρόσκεινται στο αμερικανικό στρατόπεδο καθώς επίσης και ποιες θα είναι οι εξελίξεις που θα υπάρξουν στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, απευχόμενοι βεβαίως την χρήσης πυρηνικών και των επώδυνων συνεπειών τους.

Παραπομπές: 

1. http://www.aspeninstitute.it/aspenia-online/article/us-and-iran-deal-american-violation-and-a-weakening-of-the-global-nuclear-regime
2. http://www.bbc.com/news/world-us-canada-43902372 
3. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iran-nuclear-deal-why-trump
4. http://www.weny.com/story/38146385/trump-dumps-iran-nuclear-deal-what-you-need-to-know
5. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iran-nuclear-deal-why-trump
6. & 8. http://www.weny.com/story/38146385/trump-dumps-iran-nuclear-deal-what-you-need-to-know.
7. https://www.theguardian.com/world/2018/may/08/iran-nuclear-deal-what-is-it-why-does-Trump-want-to-scrap-it?

      9. https://www.nytimes.com/2018/05/08/us/politics/trump-iran-nuclear-deal-news-analysis

      10. https://www.theguardian.com/world/2018/may/08/iran-nuclear-deal-what-is-it-why-does-Trump-want-to-scrap-it?

    11. https://www.nytimes.com/interactive/2018/05/07/world/middleeast/iran-deal-before-after

    12. https://fpif.org/these-three-billionaires-paved-way-for-trumps-iran-deal-withdrawal

    13. https://www.nytimes.com/2018/05/08/us/politics/trump-iran-nuclear-deal-news-analysis

    14. https://www.rollingstone.com/politics/news/trump-leaving-iran-deal-explained-w519942

    15. https://www.telegraph.co.uk/news/2018/05/08/donald-trump-announces-decision-iran

    16. http://www.weny.com/story/38143163/the-earthquake-unleashed-by-trumps-departure-from-iran-nuclear-deal

    17. https://www.telegraph.co.uk/news/2018/05/08/donald-trump-announces-decision-iran

    18. http://www.weny.com/story/38143163/the-earthquake-unleashed-by-trumps-departure-from-iran-nuclear

    19. http://www.mei.edu/content/article/special-briefing-far-reaching-impacts-trumps-withdrawal