Γράφει η  Βίκυ Μανιάτη

Για πολλούς μήνες, η διεθνής κοινότητα παρακολουθούσε τον Τούρκο Πρόεδρο Erdogan να αρνείται επίμονα τις φήμες που κυκλοφορούσαν αναφορικά με τη διενέργεια πρόωρων εκλογών, καθότι η ημερομηνία για τη διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών είχε οριστεί για το Νοέμβριο 2019. Ώσπου ξαφνικά και εν αντιθέσει με προγενέστερες δηλώσεις του, την 18η Απριλίου ο ίδιος ο Erdogan εξήγγειλε πρόωρες εκλογές, κάνοντας κατά αυτό τον τρόπο αποδεκτό το αίτημα του ηγέτη του Κόμματος του Εθνικιστικού Κινήματος, Devlet Bahceli, ο οποίος είχε προσφέρει την υποστήριξή του στις προσπάθειες για αναμόρφωση του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Ένα υπάκουο κοινοβούλιο ενέδωσε αμέσως στις επιθυμίες του Προέδρου και η ημερομηνία διενέργειας εκλογών ορίστηκε για την 24η Ιουνίου 2018. Η απόφαση του Τούρκου Προέδρου για πρόωρες εκλογές αιφνιδίασε τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τα οποία χρειάζονταν περισσότερο χρόνο για να προετοιμαστούν για τις επικείμενες εκλογικές αναμετρήσεις.1

Ποιες είναι όμως οι αιτίες που οδήγησαν τον Ερντογάν σε αυτή την απόφαση? Ιδιαίτερα μάλιστα όταν το 2009 διατεινόταν ότι η προκήρυξη πρόωρων εκλογών αποτελεί χαρακτηριστικό υποανάπτυκτης κοινωνίας.2 Σύμφωνα με αναλυτές, οι λόγοι ήταν οι ακόλουθοι: 

Καταρχήν η οικονομία είχε βαρύνουσα σημασία στη λήψη αυτής της απόφασης του Ερντογάν. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις οικονομικών αναλυτών, η τουρκική οικονομία βαδίζει από το κακό στο χειρότερο με τη συνεχιζόμενη υποτίμηση της τουρκικής λίρας έναντι του αμερικανικού δολαρίου. Συγκεκριμένα, η λίρα έχει απωλέσει 50% της αξίας της έναντι του δολαρίου κατά την πάροδο των τελευταίων πέντε ετών. Παράλληλα, ο πληθωρισμός – κυμαίνεται γύρω στο 11% σύμφωνα με εκθέσεις των τοπικών αρχών – παραμένει ανεξέλεγκτος παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης. Επιπλέον, οι επενδυτές – νυν και δυνητικοί – εκφράζουν ανησυχία για την γενική αστάθεια που κυριαρχεί στην χώρα και κατά συνέπεια δείχνουν απρόθυμοι να προβούν σε επενδύσεις. Είναι σκόπιμο να έχουμε υπόψη μας ότι η κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ύστερα από το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 συνεχίζεται επ’ αόριστον.3 Συνεπώς, η συνεχιζόμενη χειροτέρευση της τουρκικής οικονομίας αποτέλεσε ένα ισχυρό επιχείρημα του Τούρκου Προέδρου για επίσπευση των εκλογών, προκειμένου να διασφαλίσει την επανεκλογή του πριν από την θέσπιση μέτρων αυστηρής λιτότητας.4 

• Ακόμα, γεωπολιτικοί παράγοντες και οι υφιστάμενες γεωπολιτικές συνθήκες έγειραν την πλάστιγγα υπέρ των πρόωρων εκλογών. Ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στη βόρεια Συρία με στρατηγικό στόχο την εκτόπιση των Κούρδων μαχητών από το καντόνι του Αφρίν και την παρεμπόδιση των σχεδιασμών των Κούρδων για σύνδεση του Αφρίν με άλλα κουρδικά καντόνια στη Συρία. Καθώς η Τουρκία υποφέρει από το Σύνδρομο των Σεβρών, φοβάται ότι τυχόν επιτυχημένη προσπάθεια των Κούρδων για αυτοδιοίκηση στη Βόρεια Συρία ίσως πυροδοτήσει και τις δυναμικές απόσχισης στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου κατοικούν περισσότεροι από 12 εκατ. Κούρδων. Η αντίδραση της τουρκικής κοινή γνώμη στο εσωτερικό ήταν θετική ως προς την ταχύτητα με την οποία ο στρατός κατέλαβε το Αφρίν. Ωστόσο, καθώς οι επιχειρήσεις στη Συρία και στο Ιράκ συνεχίζουν να συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των θανάτων, δημιουργείται αβεβαιότητα. Είναι πιθανόν ο Ερντογάν να επιθυμεί την επαναεπιβεβαίωση της λαϊκής εντολής, ώστε να προωθήσει τους ευρύτερους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς του στη Συρία και το Ιράκ.5 

• Άλλη αιτία που συνέβαλε στο να στηθούν πρόωρες κάλπες είναι ότι η Τουρκία κινείται σε προεκλογικούς ρυθμούς εδώ και 22 μήνες. Μόλις ξεκίνησε η συνεργασία της κυβερνώσας παράταξης («Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» / AK Party) με το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) πριν από 22 μήνες, είτε σκόπιμα είτε όχι, αυτή η συνεργασία δημιούργησε μια προσδοκία για διεξαγωγή εκλογών μεταξύ και των πολιτών και του κρατικού μηχανισμού. Η στόχευση για τη διενέργεια εκλογών το Νοέμβριο 2019 προκάλεσε στασιμότητα σε αρκετούς τομείς.6 

• Στις πρόωρες κάλπες οδήγησε και η στάση της αντιπολίτευσης, η οποία άρχισε να αισθάνεται πίεση από την συμμαχία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος και την απόπειρά τους για χρήση αντιδημοκρατικών μέσων και οργάνωση μαζικών κινημάτων παρόμοια με εκείνο των Gezi. Το μοναδικό κοινό σημείο που συνάσπισε τη ρεπουμπλικανική συμμαχία είναι η αντίθεσή τους με τον Ερντογάν. Ωστόσο μεταξύ της αντιπολίτευσης επικρατεί διχογνωμία αναφορικά με το ποιο θα είναι το αντίβαρο στην αρένα του δημοκρατικού πολιτικού ανταγωνισμού έναντι του Ερντογάν και με ποιον ηγέτη η αντιπολίτευση θα είναι σε θέση να καρπωθεί εκλογικά οφέλη. Στην πραγματικότητα, οι προσδοκίες της αντιπολίτευσης  εστίαζαν – έως την ανακοίνωση των πρόωρων εκλογών – στη συνέχιση της αβεβαιότητας έως το 2019 και στο ότι οι αρνητικές εξελίξεις που θα επηρέαζαν την Τουρκία θα συνέβαλε στην ενίσχυσή της.7 

• Τέλος, πίσω από την απόφαση αυτή του Ερντογάν υποκρύπτεται η επιλογή του προεδρικού συστήματος από τον τουρκικό λαό την 16η Απριλίου 2017 και εκ τότε η Τουρκία βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο. Εκ τότε οι μεταβατικοί νόμοι που απαιτούντο για το νέο σύστημα διακυβέρνησης είναι στη διαδικασία θέσπισης. Όμως οι αντιδράσεις ειδικά στην κυβερνητική γραφειοκρατία κατέστησαν δύσκολη την θέσπισή τους από τους πολιτικούς δρώντες που είναι σε θέσεις λήψης αποφάσεων, γεγονός που καθιστά εξίσου δυσχερή την εφαρμογή μακροπρόθεσμών πολιτικών. Προκειμένου να «σπάσει» η γραφειοκρατική ολιγαρχία και προκειμένου να εφαρμοστεί η συνταγματική αλλαγή που συμφωνήθηκε την 16η Απριλίου, η Τουρκία έπρεπε να επιλέξει την οδό των πρόωρων εκλογών.8 

Ο Ερντογάν εξακολουθεί να παραμένει ο δημοφιλέστερος πολιτικός ηγέτης στην Τουρκία9, καθώς βρίσκεται στην εξουσία για περισσότερο από 15 χρόνια είτε ως πρωθυπουργός είτε ως πρόεδρος και απολαμβάνει της ευρείας στήριξης των συντηρητικών ψηφοφόρων της χώρας επειδή θεωρείται υπεύθυνος για την μετάβαση της τουρκικής οικονομίας σε αναδυόμενη αγορά και τη μεταστροφή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προς την Ανατολή. Εντούτοις, οι επικριτές του στη Δύση και οργανώσεις  ανθρωπίνων δικαιωμάτων του καταλογίζουν εξασθένιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της δημοκρατίας στο τουρκικό κράτος.10

Πέρα από τον Ερντογάν, στην εκλογική αρένα κατέρχονται και άλλοι εξίσου σημαντικοί υποψήφιοι, οι οποίοι έχουν καταγράψει μέχρι τώρα καλές επιδόσεις στον προεκλογικό αγώνα με αποτέλεσμα ένας δεύτερος γύρος στην επικείμενη εκλογική αναμέτρηση να θεωρείται εξαιρετικά πιθανός.11

Αυτοί είναι:12 

• Muharrem Ince, χαρισματικός καθηγητής φυσικής, υποψήφιος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, κύριου κόμματος της αντιπολίτευσης.
• Meral Aksener, ηγέτης του νεοσύστατου εθνικιστικού κόμματος «Καλό Κόμμα» (Good Party), και είναι δημοφιλής τόσο στους νέους όσο και στην τάξη των εργαζόμενων Τούρκων πολιτών.
• Temel Karammollaoglu, ηγέτης του Ισλαμιστικού «Κόμματος Ευδαιμονίας» (Felicity Party) και αποτελεί έναν βασικό επικριτή του Ερντογάν, παρότι τα κόμματα τους έχουν κοινές ιδεολογικές ρίζες.
• Selahattin Dimitras, χαρισματικός πολιτικός και ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (People’s Democracy Party), που προσανατολίζεται στην αντιμετώπιση του κουρδικού ζητήματος. O Dimitras δίνει τη μάχη για τον προεδρικό θώκο από το κελί της φυλακής στην πόλη του Edirne. Και αναμένει τη διεξαγωγή της δίκης του, καθότι αντιμετωπίζει κατηγορίες για τρομοκρατία. 

Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, ο νέος Πρόεδρος που θα αναδειχθεί στις κάλπες της 24ης Ιουνίου θα έχει πενταετή θητεία, η οποία δύναται να ανανεωθεί εκ νέου και να είναι συνεχόμενη. Ωστόσο, ένα νομικό κενό προβλέπει και τρίτη θητεία εάν το κοινοβούλιο προβεί στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών σε κάποια χρονική στιγμή κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας. Εάν αυτό συμβεί, ο Ερντογάν ο οποίος ηγείται της Τουρκίας ως πρωθυπουργός από το 2003 και ως πρόεδρος από το 2014, είναι εξαιρετικά πιθανό να συνεχίσει να κυριαρχεί στην πολιτική ζωή του τόπου πέρα από το 2028.13 

Σε περίπτωση, που κανένας υποψήφιος δεν καταφέρει να συγκεντρώσει ψήφους άνω του 50% του εκλογικού σώματος στον α΄ γύρο, τότε προβλέπεται η διεξαγωγή δεύτερου γύρου την 8η Ιουλίου.14 

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο νέος Πρόεδρος θα έχει ενισχυμένες εξουσίες καθώς τίθεται εν ισχύ το νέο σύστημα προεδρίας με εκτελεστικές εξουσίες. Ως εκ τούτου, θα υπάρχουν περιορισμένα αντίβαρα στην εξουσία του Προέδρου, ο οποίος θα αναλάβει εξ ολοκλήρου τον έλεγχο της κυβέρνησης και θα έχει τη δυνατότητα διορισμού αντιπροέδρων, υπουργών και υψηλόβαθμων αξιωματούχων. Αυτό σημαίνει ότι η εξουσία του κοινοβουλίου για εποπτεία της εκτελεστικής εξουσίας παύει να υφίσταται, καθώς δεν θα μπορεί να υποβάλλει προτάσεις μομφής εις βάρος της εκτελεστικής εξουσίας και των αξιωματούχων. Το αξίωμα του πρωθυπουργού θα καταργηθεί ο πρόεδρος θα έχει δυνατότητα διακυβέρνησης με προεδρικό διάταγμα και εξασφάλισης του προϋπολογισμού της Προεδρίας χωρίς έγκριση από το κοινοβούλιο. Ακόμα θα έχει την εξουσία διάλυσης του Κοινοβουλίου, αν και η προκήρυξη κοινοβουλευτικών εκλογών θα συνεπάγεται επίσης και την προκήρυξη προεδρικών εκλογών εκ νέου. Τέλος, ύστερα από δημοψήφισμα του Απριλίου 2017, ο πρόεδρος έχει ενισχυμένη εξουσία στο όργανο που διαχειρίζεται το δικαστικό σώμα της Τουρκίας και ελέγχει τον διορισμό των δικαστών και των εισαγγελέων.15  

Ποια είναι τα σενάρια για την έκβαση των προεδρικών εκλογών της 24ης Ιουνίου? Τα σενάρια είναι τρία και είναι τα ακόλουθα:16 

• Το πρώτο σενάριο προβλέπει νίκη του Ερντογάν, που υποστηρίζεται από τον ισλαμιστικό εθνικιστικό συνασπισμό «People’s Alliance»
• Στη συνέχεια, το δεύτερο σενάριο προβλέπει νίκη ενός εκ των αντιπάλων του Ερντογάν, με την υποστήριξη ενός πολυπρόσωπου συνασπισμού αντιπολίτευσης, αποκαλούμενου ως «Nation Alliance».
• Τέλος, το τρίτο και τελευταίο σενάριο προβλέπει ένα μεικτό αποτέλεσμα, όπου ο πρόεδρος και το κοινοβούλιο θα ανήκουν σε αντίπαλα στρατόπεδα. 

Θεωρείται πιθανό ότι δυο παράγοντες ιδιαζούσης σημασίας θα έχουν αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση των επικείμενων προεδρικών εκλογών. Ο πρώτος είναι, ότι εξαιτίας της συνταγματικής μεταρρύθμισης που αποφασίστηκε στο δημοψήφισμα του 2017, θα τεθεί αμέσως εν ισχύ ένα νέο σύστημα μονοπρόσωπης διακυβέρνησης, το οποίο θα παρέχει στον πρόεδρο εκτεταμένες εκτελεστικές εξουσίες, οποιαδήποτε και αν είναι τα αποτελέσματα των δυο εκλογικών αναμετρήσεων. Ο δεύτερος είναι ότι σε περίπτωση που κανένας υποψήφιος δεν καταφέρει να συγκεντρώσει 50%+1 ψήφους στον α΄ γύρο, ο επαναληπτικός γύρος θα λάβει χώρα δυο εβδομάδες ύστερα από τις βουλευτικές εκλογές, γεγονός που σημαίνει ότι τα αποτελέσματα της τελευταίας εκλογικής αναμέτρησης μπορούν να επηρεάσουν την έκβαση του επαναληπτικού γύρου εκλογών. Επιπλέον, δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί ο αντίκτυπος που μπορεί να έχουν στην έκβαση των εκλογών πολλοί εξωτερικοί, οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες καθώς και παράγοντες που σχετίζονται με την ασφάλεια της χώρας.17

Ανεξαρτήτως των σεναρίων αναφορικά με την έκβαση των εκλογών και ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι οι εκλογές λαμβάνουν χώρα σε συνθήκες ανελευθερίας και αδικίας, καθώς ο Ερντογάν έχει τον έλεγχο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και του δικαστικού κλάδου, εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η τύχη της Τουρκίας βρίσκεται στα χέρια των Τούρκων πολιτών και ψηφοφόρων και αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας υγιούς δημοκρατίας. Και αυτοί είναι που καλούνται να αποφασίσουν για το μέλλον της. Μπορεί η νίκη του Ερντογάν να προεξοφλείται από αρκετούς, ωστόσο πολλές φορές η ιστορία έχει δείξει ότι οι εκλογικές αναμετρήσεις κρύβουν και εκπλήξεις. Και ενδεχομένως, οι τουρκικές εκλογές της 24ης Ιουνίου να κρύβουν και αυτές εκπλήξεις, καθώς μια ενδεχόμενη νίκη του Ερντογάν θα σημάνει το τέλος της δημοκρατίας στο τουρκικό κράτος – όσα απομεινάρια της εξακολουθούν και υφίσταται – και την απαρχή ύπαρξης ενός κράτους χωρίς δημοκρατικούς θεσμούς και χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα. Γεγονός που με τη σειρά του θα προκαλέσει ισχυρούς κλυδωνισμούς στο εσωτερικό της χώρας με σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια διοίκηση αλλά και στις εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας, καθώς θα υπάρξει αναδιαμόρφωση του διεθνούς σκηνικού και ανατροπή των υφιστάμενων γεωπολιτικών σχέσεων. 

Παραπομπές 

1. http://www.gmfus.org/publications/explaining-turkeys-snap-elections

2.&3. http://www.atimes.com/motives-behind-snap-elections-in-turkey

4. http://www.gmfus.org/publications/explaining-turkeys-snap-elections

5. http://www.atimes.com/motives-behind-snap-elections-in-turkey

6.,7.&8.https://www.dailysabah.com/columns/fahrettin-altun/2018/04/20/five-reasons-why-turkey-is-holding-snap-elections 

9. https://www.theguardian.com/world/2018/jun/18/turkey-elections-2018-everything-you-need-to-know

10. https://www.aljazeera.com/indepth/interactive/2018/06/turkey-elections-june-24-polls

11.&12.https://www.theguardian.com/world/2018/jun/18/turkey-elections-2018-everything-you-need-to-know 

13.https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-05-02/how-erdogan-made-turkey-s-next-election-like-no-other 

14.&15. https://www.hrw.org/news/2018/06/07/q-turkeys-elections

16.&17.https://carnegieeurope.eu/2018/06/05/three-senarios-for-turkey-s-elections-pub-76507