Γράφει ο Κατσέας Χρήστος

Ως πρωταρχικές πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο, η αλληλεξάρτηση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας έχει ιδιάζουσα βαρύτητα για την παγκόσμια ασφάλεια.

15/11/2019

Περίληψη: Η πορεία των σχέσεων ΗΠΑ – Ρωσίας τα τελευταία 20 χρόνια κυλάει προς τη λάθος κατεύθυνση. Καθώς πολλοί αναλυτές και αξιωματούχοι δηλώνουν ότι η Ρωσία είναι εχθρός των Ηνωμένων Πολιτειών, άλλοι ζητούν να συνεργαστούν στενότερα με τη ρωσική κυβέρνηση. Καμία άποψη δεν ικανοποιεί πλήρως τις απαιτήσεις μιας αποτελεσματικής στρατηγικής. Οι  ΗΠΑ χρειάζονται ένα νέο σχέδιο για να κατευθύνουν τις σχέσεις με τη Ρωσία προς τη σωστή κατεύθυνση. Μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική στρατηγική θα αποτρέψει τη Ρωσική επιθετικότητα, θα την ενθαρρύνει να συνεισφέρει θετικά στα διεθνή πρότυπα και θα δημιουργήσει στενότερους δεσμούς μεταξύ των λαών της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, ώστε να αντιμετωπίσουν από κοινού την Κίνα.

Η σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας συγκαταλέγεται στις πιο επικίνδυνες διμερείς σχέσεις στον κόσμο, με συνέπειες πολύ πέρα κι ​​από τα δύο αυτά κράτη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία όσο παράξενο και εάν φανεί έχουν κοινά συμφέροντα σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής ασφάλειας και την μη διάδοση των πυρηνικών, την περιφερειακή ασφάλεια στην Ευρώπη και την Ευρασία, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του βίαιου εξτρεμισμού και τη διαχείριση των αναταραχών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Εκτός από τη σκληρή σφαίρα της ασφάλειας, η Ρωσία είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας στις προσπάθειες των ΗΠΑ να καταπολεμήσουν την αλλαγή του κλίματος ή να εξερευνήσουν το διάστημα, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι κρίσιμες για τη Ρωσία, τόσο ως μέλος όσο και ως εταίρος στις προσπάθειές της να εδραιωθεί στην παγκόσμια σκηνή. 

Για περισσότερο από δύο δεκαετίες, οι διμερείς σχέσεις κυμαίνονται μεταξύ περιόδων συνεργασίας και αντιπαράθεσης και ενώ οι εντάσεις για τις συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Συρία επιδεινώνουν τώρα τη σχέση, οι ΗΠΑ και η Ρωσία εξακολουθούν να χρειάζονται ο ένας τον άλλον για να επιτύχουν πολλές από τις σημαντικότερες προτεραιότητές τους.

Και οι δύο χώρες ενδιαφέρονται να αποτρέψουν την εμφάνιση νέων συγκρούσεων στην Ευρώπη και να απαλείψουν όσο το δυνατόν τους κινδύνους από τις υπάρχουσες συγκρούσεις στην Ουκρανία, τη Συρία και το Αφγανιστάν. Η επίλυση αυτών των προκλήσεων με αποτελεσματικό τρόπο θα απαιτήσει ένα επίπεδο συνεργασίας μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας. Ωστόσο, η πολιτική πραγματικότητα και στις δύο χώρες και το ευρύτερο πλαίσιο της αμερικανικής-ρωσικής αντιπαράθεσης δυσχεραίνουν τη συνεργασία αυτή. Μπορούν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία να ξεπεράσουν τις διαφορές τους για να υιοθετήσουν συνεργατικές προσεγγίσεις για τις κοινές προκλήσεις ασφάλειας;

Η κατανομή της εξουσίας στον κόσμο δεν είναι πλέον διπολική όπως ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Αντίθετα, τα πολυμορφικά σχήματα ενός μικρού συστήματος αναδύονται. Οι δύο χώρες δεν συμμετέχουν πλέον σε έναν παγκόσμιο υπαρξιακό συναγωνισμό δύο διαμετρικά αντίθετων φιλοσοφιών του ανθρώπου και του κράτους. Αντίθετα, οι δύο χώρες εποπτεύουν τις παραλλαγές ενός καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος και υποστηρίζουν κάθε μια με την συμπεριφορά της την προσκόλληση στη δημοκρατία. Οι αμερικανο-ρωσικές σχέσεις δεν διαρθρώνουν πλέον το διεθνές σύστημα ούτε κυριαρχούν στην παγκόσμια ατζέντα. Μάλλον, είναι μεταξύ πολλών άλλων διμερών και πολυσύνθετων σχέσεων που διαμορφώνουν το σύστημα και την ατζέντα. Και η Ρωσία δεν βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ακόμα και αν οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμείνουν κορυφαία προτεραιότητα για τη Ρωσία. Αντίθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες επικεντρώνονται σε άλλα θέματα, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και της διεθνούς τρομοκρατίας. Η νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας δεν αλλάζει την εικόνα, ακόμα κι αν εντοπίζει τη Ρωσία ως ρεβιζιονιστική δύναμη και στρατηγικό ανταγωνιστή, καθώς η στρατηγική των ΗΠΑ αναγνωρίζει την Κίνα με τους ίδιους όρους όπως και χώρες σαν το Ιράν, τη Βόρεια Κορέα και την διεθνή τρομοκρατία ως μεγαλύτερες απειλές.

Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία τα τελευταία έξι χρόνια έχουν σημειώσει ορισμένες σημαντικές ομοιότητες με τις σχέσεις των ΗΠΑ με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας κατά την περίοδο αυτή. Η Κίνα προσπάθησε να υποτιμήσει την ηγεμονία των ΗΠΑ, ειδικά στην Ανατολική Ασία. Ο Xi Jinping έγινε ο ανώτατος ηγέτης στην Κίνα το 2012, λίγο μετά την επιστροφή του Πούτιν στη ρωσική Προεδρία. Ο Xi Jinping ξεκίνησε την κίνηση One Belt One Road για να καθιερώσει την Κίνα ως την ηγετική δύναμη σε ένα ευρύ δίκτυο οικονομικής υποδομής και εμπορίου της Ευρασίας. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι καθορίσανε την εταιρική σχέση Trans Pacific ως μέσο αντιστάθμισης της κινεζικής πρωτοβουλίας, αλλά η απότομη εγκατάλειψη της TPP της κυβέρνησης Trump εξασθένησε σημαντικά την αμερικανική μόχλευση στην Ανατολική Ασία και άνοιξε το δρόμο για την οικονομική ηγεμονία της Κίνας στην περιοχή. Αν και η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, και άλλες μεγάλες ασιατικές χώρες προσπάθησαν να ελέγξουν την οικονομική κυριαρχία της Κίνας στην περιοχή, χρειάστηκε να κάνουν μεγαλύτερη προσπάθεια, ελλείψει της συμμετοχής των ΗΠΑ στο TPP. Επιπλέον, η επιβολή εμπορικών δασμών από τη διοίκηση Trump κατά της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας κατέστησε πολύ πιο δύσκολη την επίτευξη της συνεργασίας της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας στης προσπάθειες αντιμετώπισης των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών της Κίνας.

Η επιθυμία της Κίνας να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες τόσο από οικονομική όσο και από στρατιωτική άποψη καθώς επίσης και με χρήση ήπιας εξουσίας δεν έχει οδηγήσει σε έναν ψυχρό πόλεμο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της ΛΔΚ. Αντίθετα, ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας της σχέσης είναι παρόμοιος με τους τύπους σχέσεων που εντοπίζονται μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων σε πολλά διαφορετικά πλαίσια. Ο ανταγωνισμός είναι παρών, αλλά δεν παράγει έναν καινότροπο, εξαντλητικό, παγκόσμιο συναγωνισμό.

Η Ρωσία δεν διαθέτει τον οικονομικό δυναμισμό και την επιρροή της Κίνας, αλλά πασχίζει να αναπτύξει ένα ανταγωνιστικό οικονομικό μπλοκ υπό την ηγεσία της. Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση είναι σχεδιασμένη να αποτελεί μια εναλλακτική λύση έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς επίσης και ένα μέσο περιορισμού της οικονομικής επιρροής των ΗΠΑ στην Κοινοπολιτεία των Ανεξαρτήτων Κρατών. Η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση δεν βρίσκεται κοντά στην πρωτοβουλία One Belt One Road στο πεδίο και το βάθος των οικονομικών δραστηριοτήτων της, αλλά σηματοδοτεί την επιθυμία του Πούτιν να προωθήσει μια διαφορετική εναλλακτική λύση στην πλήρη ενσωμάτωση των δυτικών οικονομικών θεσμών.

Στον στρατιωτικό τομέα, η Ρωσία είναι πολύ ισχυρότερη από την Κίνα ώστε να χρησιμοποιεί τα δικά της στρατεύματα για εξωτερικές στρατιωτικές επιχειρήσεις και να ανταγωνίζεται στρατιωτικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα τελευταία δέκα χρόνια η ρωσική κυβέρνηση έχει συμμετάσχει σε τρεις πολέμους, κατά της Γεωργίας τον Αύγουστο του 2008, στην Ουκρανία από το 2014, αν και κυρίως μέσω πληρεξουσίων, και στη Συρία από το 2015, με αυτόν τον τρόπο επιζητά μεγάλη στρατιωτική συσσώρευση και εκσυγχρονισμό. Η Ρωσία διενήργησε επίσης σημαντικές στρατιωτικές ασκήσεις και ασχολήθηκε με στρατιωτικές προκλήσεις εναντίον κρατών μελών του Οργανισμού της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ). Με όλους αυτούς τους τρόπους, η κυβέρνηση του Πούτιν προσπάθησε να προβάλει τη Ρωσία ως στρατιωτικό αντίπαλο των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι ΗΠΑ αφοσιώνονται όλο και περισσότερο σε μια ιστορική στροφή στις σχέσεις της με την Κίνα, καθώς η άποψη ότι πλέον είναι στρατηγικοί αντίπαλοι αυξάνεται και στις δύο πλευρές. Δεύτερον, δεν είναι έτοιμοι για αυτό που έρχεται. Κατά κάποιο τρόπο η κατάσταση είναι συγκρίσιμη με τα μέσα της δεκαετίας του 1940, όταν οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση κινήθηκαν από την πολεμική συμμαχία στον Ψυχρό Πόλεμο.

Μια στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών θα μπορούσε να έχει ουσιαστικές αποσταθεροποιητικές και μάλιστα καταστροφικές επιπτώσεις στην παγκόσμια τάξη και ασφάλεια. Αντίθετα, μια πιο συνεργατική αμερικανο-ρωσική σχέση θα μπορούσε να επιφέρει βελτίωση στις απειλές για την εθνική ασφάλεια και ευημερία των ΗΠΑ, προκλήσεις τις οποίες οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά μόνοι τους. Η πρόληψη της μη περαιτέρω πυρηνικής διάδοσης, συμπεριλαμβανομένου του σύνθετου προβλήματος της εξασφάλισης πυρηνικών υλικών και άλλων συνιστωσών των όπλων μαζικής καταστροφής, θα απαιτήσει όχι μόνο μεγαλύτερη αμερικανική συνεργασία μεταξύ της Ρωσίας, αλλά και θα διατηρήσει έστω ορισμένα στοιχεία του εναπομένοντος πλαισίου ελέγχου των εξοπλισμών και των καθεστώτων επιθεώρησης αυτόν.

Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία θα πρέπει να βρουν πρακτικούς τρόπους για να αποφύγουν την κλιμάκωση των εντάσεων στον κυβερνοχώρο και το διάστημα και να περιορίσουν την ανάπτυξη της κινεζικής επιρροής. Είναι η κατάλληλη (πολιτικά) ευκαιρία οι ΗΠΑ να  τα βρούνε στρατηγικά με την Ρωσία έναντι της ανερχομένης Κινεζικής στρατηγικά απειλής.

Η Ρωσία είναι σημαντικός παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή με τολμηρές φιλοδοξίες και σημαντικές δυνατότητες. Η απόσυρσή της στη δεκαετία του 1990 ήταν μια μεταβολή δεν είναι ωστόσο ο κανόνας. Θα επιμείνει στην κατάληψη μίας θέσης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την αντιμετώπιση των περισσοτέρων παγκόσμιων κρίσεων και περιφερειακών συγκρούσεων. Ως εκ τούτου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ζωτικό συμφέρον να δημιουργήσουν μια σταθερή και βιώσιμη σχέση με τη Ρωσία. Η Ουάσιγκτον δεν μπορεί ούτε να αγνοήσει τη Ρωσία ούτε να εγκολπωθεί μια συγκρουσιακή στάση που θα αυξήσει τις εντάσεις και τις συγκρούσεις. Είναι μια σχέση που πρέπει να διαχειριστεί στα υψηλότερα επίπεδα της αμερικανικής πολιτικής, με προσωπική συμμετοχή του αμερικανού προέδρου.

Δεν θα ήταν ρεαλιστικό να περιμένουμε ότι η αμερικανική-ρωσική σχέση θα είναι αδέσμευτη από ανταγωνισμό και ένταση, αλλά ακόμη και αν δεν μπορούν να επιλυθούν μεγάλες διαφορές, μπορούν να διαχειριστούν ποιο αποτελεσματικά σημαντικά προβλήματα. Η προώθηση των συμφερόντων των ΗΠΑ θα απαιτήσει ρεαλισμό, συγκράτηση και ενεργό εμπλοκή με τη Ρωσία όπου και θα δώσει και θα πάρει συμβιβασμούς.

Τα πυρηνικά όπλα σε αριθμούς: πηγή https://www.armscontrol.org/factsheets/Nuclearweaponswhohaswhat

Οι στρατιωτικές δαπάνες των 11 πρώτων κρατών: πηγή https://www.nextbigfuture.com/2018/08/china-number-two-in-military-spending-in-2006-and-india-will-be-number-three-in-2019.html