Γράφει η Βίκυ Μανιάτη

Τους τελευταίους μήνες, ολόκληρος ο πλανήτης βρίσκεται στη δίνη μιας πανδημίας, του κορωναϊου. Δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα πλήττεται από μια πανδημία, καθότι από την αρχαιότητα έως σήμερα έχει αντιμετωπίσει πολλές πανδημίες. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των πανδημιών – συμπεριλαμβανομένου και του κορωναϊού – είναι η απώλεια ανθρώπινων ζωών. Ωστόσο, όλες αποτέλεσαν την αφορμή να επανεξεταστούν ορισμένα καίρια ζητήματα όπως ο ρόλος της διακυβέρνησης στην αντιμετώπιση υγειονομικών κρίσεων και η θετική συμβολή ορισμένων παραγόντων στην διακυβέρνηση, με αποτέλεσμα να επέλθουν καίριες αλλαγές σε διάφορους τομείς.  Ειδικότερα, ο κορωναϊός στάθηκε η αιτία επανεξέτασης όχι μόνο της διακυβέρνησης σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Για να αποτιμηθεί η πορεία της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης, κομβικής σημασίας θεωρείται ο ρόλος και η συμβολή διαφόρων φορέων που συμμετέχουν σε αυτή. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι ευρωπαϊκές πόλεις. Και αυτό, διότι φιλοξενούν το 72% του ευρωπαϊκού πληθυσμού και αποτελούν την ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, συμβάλλοντας στα 2/3 του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Δεδομένου ότι αποτελούν κέντρα οικονομικής δραστηριότητας, απασχόλησης και καινοτομίας, ο ρόλος τους είναι ζωτικής σημασίας, όσον αφορά στην προώθηση της έξυπνης και βιώσιμης ανάπτυξης και στην αντιμετώπιση οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών προκλήσεων.¹ 

Η Ε.Ε. αναγνωρίζοντας τη συμβολή των ευρωπαϊκών πόλεων στην ευρωπαϊκή διακυβέρνηση και στο πλαίσιο της Urban Agenda for Europe (2016), αποφάσισε να προβεί στον ψηφιακό μετασχηματισμό των πόλεων, ώστε αυτές να καταστούν ψηφιακές πόλεις (digital cities) και να ενισχυθεί έτσι περαιτέρω η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση. 

Στη βιβλιογραφία πολλές φορές ο όρος «ψηφιακές πόλεις» συγχέεται με τους όρους «έξυπνες πόλεις» και»ευφυείς πόλεις» (smart cities).  Η σύγχυση αυτή των όρων καθιστά αναγκαίο το διαχωρισμό τους.  Όπως αναφέρει ο Ανθόπουλος, «όλες οι ευφυείς πόλεις μπορεί να είναι ψηφιακές, αλλά δεν μπορούν όλες οι ψηφιακές πόλεις να είναι ευφυείς. Στα ευφυή περιβάλλοντα, οι ψηφιακές λειτουργίες ενσωματώνονται στις υποδομές της πόλης, δημιουργώντας αυτοματοποίηση στην παροχή υπηρεσιών και προϊόντων. Στις ψηφιακές πόλεις, ο πολίτης γίνεται αποδέκτης των σχεδιασμένων από το κράτος υπηρεσιών, ενώ στις ευφυείς πόλεις, η δημιουργία των πόλεων είναι απόρροια της συνεργασίας κράτους – πολίτη.² 

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιοι ορισμοί για τον όρο «ψηφιακές πόλεις», που συναντώνται στη βιβλιογραφία:

– Μια ψηφιακή πόλη αναφέρεται σε μια συνδεδεμένη κοινότητα που συνδυάζει ευρυζωνική σύνδεση, υποδομή επικοινωνιών, ευέλικτη υπολογιστική υποδομή, προσανατολισμένη στις υπηρεσίες με βάση ανοικτά πρότυπα του κλάδου και καινοτόμες υπηρεσίες για κάλυψη των αναγκών των κυβερνήσεων, πολιτών και των επιχειρήσεων. Στόχος της ψηφιακής πόλης είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα διακρίνεται για την ανταλλαγή πληροφοριών, τη συνεργασία, τη διαλειτουργικότητα και την απρόσκοπτη εμπειρία για όλους τους κατοίκους, οπουδήποτε στην πόλη.³ 

– Η ψηφιακή πόλη είναι μια ολοκληρωμένη διαδικτυακή αναπαράσταση ή αναπαραγωγή διαφόρων πτυχών ή λειτουργιών μιας συγκεκριμένης πραγματικής πόλης, ανοιχτής σε μη ειδικούς. Η ψηφιακή πόλη έχει διάφορες διαστάσεις: κοινωνική, πολιτιστική, πολιτική, ιδεολογική και θεωρητική.⁴ 

Ο όρος «ψηφιακή πόλη» αποτυπώνεται για πρώτη φορά στην έκθεση Bangeman στο Άμστερνταμ το 1994.⁵ 

Πρέπει να σημειωθεί ότι ψηφιακός μετασχηματισμός αποτελεί μια από τις κύριες ευρωπαϊκές προτεραιότητες τα τελευταία χρόνια, Από το 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναθέσει την ψηφιακή ατζέντα στο χαρτοφυλάκιο αρμοδιοτήτων Επιτρόπου. Παράλληλα, η ψηφιακή ατζέντα της Ε.Ε. (2018) θέτει το όραμα του ψηφιακού μετασχηματισμού της διοίκησης έως το 2022.⁶ 

Για την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού των πόλεων, ώστε να καταστούν ψηφιακές, η Ε.Ε. προέβη στην ανάληψη της πρωτοβουλίας «Digital Cities Challenge» τον Οκτώβριο 2017 κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής εβδομάδας για τις Περιφέρειες και τις Πόλεις. Το εν λόγω πρόγραμμα διαθέτει περιορισμένο προϋπολογισμό (9.2 δισ. ευρώ), γεγονός που επιτρέπει μόνο σε 15 πόλεις να επωφεληθούν. Μεταξύ αυτών είναι η Algeciras (Ισπανία), η Ventspils (Λατβία), η Rijeka (Κροατία) και η Pori (Φινλανδία), που επελέγησαν φέτος. Ακόμα, συμμετέχουν 20 αδελφές πόλεις, που δεν λαμβάνουν χρηματοδότηση από το πρόγραμμα αλλά καλούνται να εμπλακούν στις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του προγράμματος, κάνοντας χρήση ιδίων πόρων και 6 πόλεις με ρόλο συμβουλευτικό, που παρέχουν υποστήριξη γιατί είναι πόλεις με υψηλά πρότυπα.⁷ 

Για την επίτευξη αποτελεσμάτων, το πρόγραμμα παρέχει υψηλής ποιότητας συμβουλευτικές υπηρεσίες για ζητήματα πολιτικών, καθιστώντας εφικτή την πρόσβαση των τοπικώ ηγετών και των κύριων δρώντων σε εμπειρογνώμονες υψηλού επιπέδου με τοπική και διεθνή εμπειρία στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση στρατηγικών ψηφιακού μετασχηματισμού, χωρίς να καταβάλλουν κανένα τίμημα και στην τοπική τους γλώσσα για περίοδο 15 μηνών. Επιπλέον, προσφέρει ευκαιρίες δικτύωσης και συνεργασίας. Αποσκοπεί στο μετασχηματισμό της ζωής των κατοίκων, των επιχειρήσεων και των επιχειρηματικών αυτών των περιοχών.⁸ 

Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιφερειών, Markku Markkula, η Ε.Ε. μόνη της δεν μπορεί να επιλύσει το ψηφιακό ζήτημα και απαιτείται η ανάληψη δράσης σε τοπικό επίπεδο, όπου η κάθε πόλη και η κάθε περιοχή φέρουν την ευθύνη για το ψηφιακό τους περιβάλλον. Παρότι, η ψηφιακή πρόκληση διαφέρει σε κάθε περιοχή, το πρόγραμμα επιχειρεί να θεσπίσει μια κοινή στρατηγική για την επίτευξη ίδιων αποτελεσμάτων.⁹ 

Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά την Φινλανδική προεδρία στο Συμβούλιο της Ευρώπης και σε σύμπραξη με διάφορους οργανισμούς (Eurocities, Open and Agile Smart Cities, European Network of Living Labs, e.t.c) συντάχθηκε η Δήλωση για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, η οποία έχει αρκετά πλεονεκτήματα για την επίτευξη ενός βιώσιμου ψηφιακού μετασχηματισμού πόλεων, περιφερειών και κοινοτήτων. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται: 

– Ανεξαρτησία με παροχή ξεχωριστών ψηφιακών λύσεων κατάλληλων για την πόλη, περιφέρεια ή κοινότητα.

–  Παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών για τους ευρωπαίους πολίτες, υπηρεσιών που θα αφορούν τους ευρωπαίους πολίτες και θα επικεντρώνουν σε αυτούς.

– Δημιουργία φιλικών προς τους χρήστες, διατομεακών και διασυνοριακών πλατφορμών.

– Παροχή λύσεων σε τομείς όπως της έξυπνης αστικής κινητικότητας, της ενεργειακής αποδοτικότητας, της βιώσιμης στέγασης, των υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, κ.λ.π.

Μέχρι σήμερα, περισσότεροι από 60 εκπρόσωποι θεσμών και φορέων έχουν υπογράψει την Διακήρυξη και αναμένεται και η υπογραφή της από περισσότερους τους επόμενους μήνες.¹⁰ 

Ενδεικτικά αναφέρονται παραδείγματα ψηφιακών πόλεων:

– Το Ελσίνκι (Φινλανδία), που φιλοδοξεί να αποτελέσει παγκόσμιο leader στον ψηφιακό μετασχηματισμό πόλεων. Προς αυτό το σκοπό έχει προβεί στην χάραξη ψηφιακής στρατηγικής για την πόλη του Ελσίνκι, αποσκοπώντας να αποτελέσει την πόλη που κάνει την καλύτερη χρήση ψηφιακών υπηρεσιών παγκοσμίως. Ως περαιτέρω απόδεξη της πρωτοπορίας του Ελσίνκι αποτελεί το γεγονός ότι το Ελσίνκι αποτελεί την μοναδική ευρωπαίκή πόλη που προσκλήθηκε να παρίσταται στο Super City Smart City Forum που έλαβε χώρα μαζί με τη Σύνοδο των G20 στην πόλη Οσάκα της Ιαπωνίας τον Ιούνιο 2019 και παρουσίασε εκεί την ψηφιακή στρατηγική του.¹¹ 

 – Η πόλη Μόναχο (Γερμανία), της οποίας η ψηφιακή στρατηγική εστιάζει σε 3 πυλώνες: α. προσέγγιση των πολιτών εκεί που είναι και στην ενθάρρυνση των νέων εξελίξεων, β. στην αντίληψη ότι καμία πόλη δεν είναι νησί και με την χρήση της αλληλεξάρτησης και της διασταύρωσης αρμοδιοτήτων μεταξύ των πόλεων, ώστε να καθίσταται περισσότερο αποτελεσματική, γ. αποτελεί κρίσιμο διακύβευμα η εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης μεταξύ ατομικής προσέγγισης και τυποποιημένων καλύτερων πρακτικών. Όλες αυτές οι προσπάθειες συντονίζονται από έναν φορέα ομπρέλα, τον «Munich Digital», του οποίου το όραμα είναι το Μόναχο να αποτελεί έως το 2025 μια μητρόπολη βιώσιμη και προσανατολισμένη στο μέλλον, που χρησιμοποιεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό ενεργά και υπεύθυνα προς όφελος των κατοίκων της, καθιστώντας δυνατή την εμπειρία του Μονάχου σε ψηφιακό επίπεδο.¹²

– Τα Τρίκαλα είναι η πρώτη ψηφιακή πόλη της Ελλάδας. To πρόγραμμα της Τηλε-πρόνοιας, το Σύστημα Ευφυών Μεταφορών και η δωρεάν πρόσβαση στο ίντερνετ στα περισσότερα σημεία της πόλης είναι μονο οι ναυαρχίδες του πρωτοποριακού ψηφιακού προγράμματος.
H e–trikala A.E. είναι μια νεοεμφανιζόμενη εταιρία, που σχηματίστηκε εντός του Δήμου Τρικαίων, με δραστηριότητα στους τομείς των νέων ευρυζωνικών τεχνολογιών. Ο Δήμος είναι ο βασικός μέτοχος, έχοντας στην ιδιοκτησία του το 99%, ενώ το υπόλοιπο 1% ανήκει στο τοπικό Εμπορικό Επιμελητήριο. Η ύπαρξή της ως Ανώνυμη Εταιρία ξεκίνησε από την 8η Απριλίου του 2008, αλλά η δράση της ως δημοτικό έργο ξεκίνησε το 2004. Το e-Τρίκαλα στοχεύει στην ανάπτυξη των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) εφαρμογών, προσανατολισμένη στη βελτίωση της καθημερινής ζωής σε μια πόλη μεσαίου μεγέθους. Η εφαρμογή της πρώτης Ψηφιακής Πόλης της Ελλάδας στα Τρίκαλα, είναι ένα γεγονός που επιτεύχθηκε μέσα από πολλά έργα και εφαρμογές.

Μετά τη δυνατότητα παροχής δωρεάν internet σε όλους τους Δημότες, οι πολίτες μπορούν να περιηγηθούν στο διαδίκτυο αναζητώντας πληροφορίες ή ακόμη και να πραγματοποιήσουν συναλλαγές χρησιμοποιώντας την ιστοσελίδα του Δήμου.¹³ 

– Το Ηράκλειο: Το 2018 αξιολογήθηκε ως προς την πορεία της ψηφιακής του μετάβασης από την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Digital Cities Challenge.Σε μια πλήρως ανταγωνιστική διαδικασία το Ηράκλειο αξιολογήθηκε με 19,5 με άριστα το 20 και κατατάχθηκε στην κατηγορία των fellow cities της πρωτοβουλίας.¹⁴

Όλα τα παραπάνω μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι οι ψηφιακές πόλεις αποτελούν σημαντικό φορέα της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης. Ωστόσο, αρκετές πόλεις αντιμετωπίζουν εμπόδια στην προσπάθεια τους να καταστούν ψηφιακές. Κυριότερο αυτών είναι διαθέτουν μικρότερους προϋπολογισμούς, που δεν επαρκούν να αντιμετωπίσουν όλα τα μείζονα ζητήματα και ιδίως την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Εξίσου σοβαρό ανάχωμα στο ψηφιακό τους μετασχηματισμό αποτελεί η ύπαρξη περιορισμένων δυνατοτήτων και ικανοτήτων εξαιτίας της αποχώρησης υπαλλήλων δημοσίου τομέα προκειμένου να συνταξιοδοτηθούν και η σιωπηλή αντιμετώπιση των προκλήσεων σε υπηρεσιακό επίπεδο.¹⁵ 

Το 2019, η Σύνοδος Έξυπνων Κρατών (Smart Country Convention 2019) παρουσίασε τις προκλήσεις που επιφέρει ο ψηφιακός μετασχηματισμός αστικών και αγροτικών περιοχών. Συνοπτικά αναφέρονται:

– Η ταχεία πρόοδος στην τεχνολογία και στις κοινωνικές αλλαγές θέτει υπό αμφισβήτηση την πολιτική πραγματικότητα και τις ικανότητες των δημοσίων αξιωματούχων, οι οποίοι απαιτείται να αποδείξουν ότι είναι σε θέση να διαμορφώσουν ένα έξυπνο και βιώσιμο μέλλον για τους πολίτες των κρατών τους.¹⁶

– Ο ψηφιακός μετασχηματισμός διαφέρει μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών ειδικότερα σε τομείς όπως η κινητικότητα και η παροχή δημοσίων υπηρεσιών. Και αυτές οι διαφορές οδηγούν σε νέες απαιτήσεις όπως για παράδειγμα στον τομέα της κινητικότητας, συγκεκριμένες εγκαταστάσεις στάθμευσης και εγκαταστάσεις φόρτισης οχημάτων.¹⁷ 

– Η δυνατότητα σύμπραξης δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.

– Οι περιορισμένοι προϋπολογισμοί των πόλεων που καλούνται να υλοποιήσουν υπό πίεση πολλές μεταρρυθμίσεις ταυτόχρονα.

– Η αντίληψη ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός συμβάλλει στην εξυπηρέτηση των πολιτών και ότι δεν πρέπει να απουσιάζει ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας.

Παραπομπές

_{1.https://2019.digitallytransformyourregion.eu/}

_{2.Ανθόπουλος, Λ., (2012), «Έκθεση σύνοψης αποτελεσμάτων υφιστάμενης κατάστασης ψηφιακών πόλεων», Τεχνική αναφορά «Διαμόρφωση επιχειρησιακής αρχιτεκτονικής για ψηφιακές πόλεις»/Developing an enterprise architecture for digital cities (EADIC)» ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΙΙΙ}

_{3.Ishida, T., (2002), ‘Digital city Kyoto”,  Communications of the ACM, Vol. 45, No. 7, pp.78-81}

_{4.Cocchia, A. (2014). Smart and digital city: A systematic literature review, In R. P. Dameri & C.Rosenthal-Sabroux (Eds.),  Smart city, how to create public and economic value with high technology in urban space. U.S.: Springer}

_{5.http://www.urenio.org/el/wp-ψontent/uploads/2008/10/Digital__Intelligent_Cities_Concepts_Examples_and_Core_Technologies.pdf}

_{6.https://www.themayor.eu/en/digital-transformation-of-european-cities}

_{7.,8.&9.https://europa.eu/regions-and-cities/news/digital-cities-challenge-step-achieve-digital-development-europe_en}

_{10.https://www.themayor.eu/en/digital-transformation-of-european-cities}

_{11.https://www.hel.fi/kanslia/helsinkilehti-en/uutiset/digitalization-builds-better-helsinki}

_{12.https://www.targomo.com/mastering-the-digital-challenges-in-urban-and-rural-areas}

_{13.http://www.alphafm.gr/archives/17295}

_{14.https://www.cretalive.gr/kriti/stin-elit-ton-psifiakon-poleon-irakleio}

_{15.https://statetechmagazine.com/article/2018/09/how-digitalization-creates-more-citizen-centric-cities}

_{16.&17. https://www.targomo.com/mastering-the-digital-challenges-in-urban-and-rural-areas}