Ανάλυση: Κατσέας Χρήστος

Η δεινότητα μάχης του ρωσικού ναυτικού στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Ινδικό Ωκεανό θα αυξηθεί σημαντικά με μια στρατιωτική βάση στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας στο Σουδάν.

Ο Ρώσος πρωθυπουργός Mikhail Mishustin επιθεωρεί το πυρηνοκίνητο παγοθραυστικό Arktika στο λιμάνι του Μουρμάνσκ, βορειοδυτική Ρωσία, 21 Οκτωβρίου 2020.

Η Ρωσία σχεδιάζει να ιδρύσει στρατιωτική βάση στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας του Σουδάν και να χρησιμεύσει ως κέντρο διοικητικής φροντίδας για το ρωσικό ναυτικό, σύμφωνα με το προσχέδιο συμφωνίας μεταξύ της Μόσχας και του Χαρτούμ, το οποίο υπεγράφη από τον Ρώσο Πρωθυπουργό Μιχαήλ Μισχουστίν και δημοσιεύθηκε δημοσίως στις 11 Νοεμβρίου.

Η συμφωνία αναφέρει ότι το Σουδάν θα χορηγήσει το έδαφος του για τη ρωσική βάση χωρίς αμοιβή για μια περίοδο 25 ετών. Θα ανανεώνεται αυτόματα για τις επόμενες 10ετείς περιόδους. Για να καταγγείλει τη συμφωνία, ένα από τα μέρη πρέπει να κοινοποιήσει στο άλλο μέρος την πρόθεσή του τουλάχιστον ένα έτος πριν από τη λήξη της επόμενης περιόδου.

Ενώ η χωρητικότητα της βάσης θα περιορίζεται σε τέσσερα πλοία κάθε φορά, τα πυρηνικά πλοία θα επιτρέπεται να αγκυροβολούνε, αυξάνοντας έτσι σημαντικά την ικανότητα μάχης του ρωσικού ναυτικού στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό. Ο αριθμός του στρατιωτικού προσωπικού που θα διαμένει μόνιμα σε αυτή την εγκατάσταση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 300 άτομα, σύμφωνα με τη συμφωνία. Επίσης, η Ρωσία θα έχει το δικαίωμα να εισάγει και να εξάγει μέσω των θαλάσσιων λιμένων και των αεροδρομίων του Σουδάν «οποιοδήποτε όπλο, πυρομαχικά και εξοπλισμό» που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία της βάσης και «για την εκτέλεση των καθηκόντων από πολεμικά πλοία.» Το Σουδάν, σύμφωνα με το δημοσιευμένο έγγραφο που περιγράφει τη συμφωνία, δεν θα εισπράξει εισαγωγικούς και εξαγωγικούς δασμούς και φόρους.

Η βάση θα βρίσκεται κοντά στην πόλη του Πορτ Σουδάν, σύμφωνα με το έγγραφο. Η εξωτερική προστασία των συνόρων της βασικής επικράτειας θα πραγματοποιείτε από τη σουδανική πλευρά. Εν τω μεταξύ, η προστασία των συνόρων της υδάτινης περιοχής της βάσης και της αεράμυνας της θα εξαρτάται από τη Ρωσία. Κατόπιν αιτήματος των σουδανικών αρχών, η ρωσική πλευρά μπορεί να βοηθήσει στην οργάνωση και την εφαρμογή υποβρύχιων αντί-μεταφορών στα χωρικά ύδατα του Σουδάν, να συμμετάσχει σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, να βοηθήσει στην παροχή αεράμυνας για τις τοπικές ναυτικές δυνάμεις και να ενισχύσει τις δυνατότητες των σουδανικών ενόπλων δυνάμεων. Η συμφωνία διευκρινίζει ότι για τους σκοπούς αυτούς η Ρωσία θα προμηθεύσει το Σουδάν με όπλα, στρατεύματα και ειδικό εξοπλισμό με τρόπο και με όρους που θα καθοριστούν σε ξεχωριστό πρωτόκολλο.

Η σύγχρονη Ρωσία απέτυχε να αναδημιουργήσει τη δύναμη των δυνάμεων που κατείχε το σοβιετικό ναυτικό, και ο σημερινός στόλος της είναι πολλές φορές κατώτερος από τον τελευταίο όσον αφορά τον αριθμό των σκαφών και την ικανότητα να διεξάγει πολεμικές αποστολές. Ταυτόχρονα, η ρωσική στρατιωτική διοίκηση αντισταθμίζει τον ανεπαρκή αριθμό του ναυτικού προσωπικού με την ανάπτυξη ενός δικτύου ναυτικών βάσεων όπου θα μπορούσαν να έχουν μόνιμη βάση ρωσικά πολεμικά πλοία, τα οποία χρησιμεύουν για την προβολή δυνάμεων σε διάφορες περιοχές του κόσμου.

Το σχέδιο για τη δημιουργία της ρωσικής βάσης στο Σουδάν ακολουθεί παρόμοιες πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας της αεροπορικής βάσης Khmeimim στη Συρία το 2015 και της ανοικοδόμησης της ναυτικής βάσης της Μόσχας στην Ταρτούς (στις ακτές της Μεσογείου της Συρίας) για την αποκατάσταση των θέσεων της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τον Ινδικό Ωκεανό, οι οποίες χάθηκαν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.

Από το 1964 έως το 1977, υπήρχε μια σοβιετική στρατιωτική βάση στη Σομαλία, στην πόλη Berbera. Και το 1978, υπεγράφη συμφωνία με το φιλοσοβιετικό καθεστώς της Αιθιοπίας, με επικεφαλής τον Mengistu Haile Mariam, σχετικά με τη δημιουργία μιας σοβιετικής ναυτικής βάσης στο νησί Nokra στο αρχιπέλαγος Dahlak στην Ερυθρά Θάλασσα (που σήμερα ανήκει στην Ερυθραία). Αυτή η στρατιωτική εγκατάσταση εξασφάλισε τη μόνιμη βάση και επισκευή των πλοίων της 8ης επιχειρησιακής μοίρας του ναυτικού της ΕΣΣΔ, που δραστηριοποιούταν στον Ινδικό Ωκεανό. Η βάση στη Nokra καταργήθηκε το 1990 λόγω της απειλής της κατάληψης του αρχιπελάγους από αντάρτες της Ερυθραίας.

Η επιστροφή της Ρωσίας στην Ερυθρά Θάλασσα είναι επίσης από πολλές απόψεις θέμα γοήτρου. Η στρατιωτική παρουσία εδώ κατέστησε δυνατό τον έλεγχο της ροής αγαθών από την Ινδία και την Ανατολική Ασία προς την Ευρώπη και την ανατολική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Η κύρια οδός για την προμήθεια υδρογονανθράκων, πετρελαίου και υγροποιημένου αερίου από την περιοχή του Περσικού Κόλπου στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική διέρχεται επίσης από την περιοχή.

Η σύγκρουση στην Υεμένη και οι επιθέσεις των Χούθι σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, σε συνδυασμό με την εντατικοποίηση της δραστηριότητας σομαλών πειρατών στο βορειοδυτικό τμήμα του Ινδικού Ωκεανού, έχουν υποχρεώσει όλες τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις να αποκτήσουν στρατιωτικές βάσεις. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν συγκεντρωμένοι στο Τζιμπουτί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Κίνα, η Ιταλία ακόμη και η Ιαπωνία έχουν τοποθετήσει τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις τους στο Τζιμπουτί. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν δημιουργήσει βάσεις στην Ασάμπ (Ερυθραία), την Berbera (Σομαλία) και τα νησιά Perim και Socotra της Υεμένης. Η Τουρκία, εν τω μεταξύ, βρισκόταν σε συνομιλίες με το Σουδάν για τη δημιουργία στρατιωτικής εγκατάστασης στο Σουάκιν, αλλά τα σχέδια κατέρρευσαν μετά την εκδίωξη του προέδρου Ομάρ αλ Μπασίρ τον Απρίλιο του 2019. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Μόσχα πιθανότατα αισθάνθηκε υποχρεωμένη να συμμετάσχει στη διαδικασία δημιουργίας στρατιωτικών βάσεων στην περιοχή.

Προηγουμένως, υπήρχαν σχέδια για μια ρωσική στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί. Από το 2012 έως το 2014, διεξήχθησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ της ρωσικής πλευράς και της κυβέρνησης του Τζιμπουτί σχετικά με την κατανομή εδαφών για την ρωσική στρατιωτική εγκατάσταση. Ωστόσο, οι αρχές του Τζιμπουτί συμφώνησαν να παράσχουν μόνο μια μικρή περιοχή σε ένα άβολο μέρος για τον ρωσικό στρατό στις μη εξοπλισμένες ακτές. Το κόστος κατασκευής της βάσης ήταν απαγορευτικό και θα μπορούσε να ανέλθει σε 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Ως αποτέλεσμα, η Μόσχα απέρριψε την πρόταση και τα σχέδια σταμάτησαν.

Ωστόσο, το ζήτημα της δημιουργίας στρατιωτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα παρέμεινε στην ημερήσια διάταξη και τέθηκε εκ νέου κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του πρώην προέδρου του Σουδάν Μπασίρ στη Μόσχα τον Νοέμβριο του 2017. Την εποχή εκείνη, τα μέρη συζήτησαν ουσιαστικά το θέμα του ανοίγματος ρωσικής ναυτικής εγκατάστασης στο Λιμάνι του Σουδάν και κατέληξαν σε προκαταρκτικές συμφωνίες. Μια ρωσική βάση στη χώρα θα μπορούσε να είχε εμφανιστεί πολύ νωρίτερα, αλλά αυτό εμποδίστηκε από την επανάσταση και την ανατροπή του Μπασίρ. Συγκεκριμένα, η Μόσχα, που ενδιαφέρεται να αναπτύξει τη στρατιωτική της παρουσία στο Σουδάν, προσπάθησε να στηρίξει τον Μπασίρ κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων. Υπήρξαν αναφορές για ρώσους ιδιωτικούς στρατιωτικούς προστάτες, γνωστούς ως PMCs που εμφανίστηκαν στο Σουδάν το 2019, κάτι που επιβεβαιώθηκε και από αξιωματούχους του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών.

Παρά την απομάκρυνση του Μπασίρ τον Απρίλιο του 2019, η αλληλεπίδραση μεταξύ του ρωσικού και σουδανικού στρατού και των PMC δεν διαρρήχτηκε, μάλλον συνεχίστηκε. Η ρωσική βοήθεια κατά τη διάρκεια των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο Σουδάν δεν απευθυνόταν τόσο απευθείας στον Μπασίρ, αλλά μάλλον στον ίδιο τον στρατό που υποστήριξε για πρώτη φορά τον πρόεδρο, αλλά τελικά πραγματοποίησε πραξικόπημα εναντίον του. Ως εκ τούτου, οι συμφωνίες για τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης μεταξύ Μόσχας και Χαρτούμ όχι μόνο παρέμειναν σε ισχύ υπό τη νέα σουδανική κυβέρνηση, αλλά τέθηκαν στο στάδιο μιας τελικής συμφωνίας.

Η συμφωνία για τη δημιουργία ρωσικής στρατιωτικής εγκατάστασης στο Σουδάν έχει ενισχύσει τη θετική δυναμική στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών και επιβεβαίωσε τη ρωσική επιρροή στο Σουδάν. Νωρίτερα, το 2019, υπεγράφησαν συμφωνίες στρατιωτικής-τεχνικής συνεργασίας μεταξύ των υπουργείων Άμυνας της Ρωσίας και του Σουδάν, οι οποίες προέβλεπαν τη δημιουργία μόνιμης ρωσικής στρατιωτικής αποστολής υπό το σουδανικό στρατιωτικό τμήμα.

Επιπλέον, σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, η ρωσική πλευρά έχει ήδη πραγματοποιήσει παραδόσεις όπλων, παρακάμπτοντας τις κυρώσεις μέσω τρίτων χωρών. Για παράδειγμα, η Μόσχα φέρεται να προμήθευσε το Σουδάν με μαχητικά MiG-29 μέσω Λευκορωσίας το 2008. Ωστόσο, στο περιθώριο του φόρουμ Army-2020 στην Κουμπάνκα κοντά στη Μόσχα, υπεγράφησαν νέες άμεσες συμφωνίες για την προμήθεια όπλων στο Χαρτούμ, οι λεπτομέρειες των οποίων δεν αποκαλύφθηκαν. Η ρωσοσουδανική συνεργασία επεκτάθηκε επίσης στη Λιβύη, όπου, σύμφωνα με διάφορες αναφορές, τόσο η ρωσικές PMCs όσο και οι σουδανοί σχηματισμοί Janjaweed παρείχαν υποστήριξη στον στρατιωτικό ηγέτη Χαλίφα Χαφτάρ.

Ταυτόχρονα, αυτή η συμφωνία για τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης στο Σουδάν στερείται πρόβλεψης για έναν στρατιωτικό αεροπορικό διάδρομο. Ως εκ τούτου, αυτή η στρατιωτική εγκατάσταση δύσκολα μπορεί να χρησιμεύσει ως προβολή ισχύος και υποστήριξης για τις ρωσικές στρατιωτικές αποστολές στην υποσαχάρια Αφρική. Έτσι, θα συνεχίσει να χρησιμοποιείτε μέσω της αεροπορικής βάσης Khmeimim της Συρίας.

Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει τη δημιουργία νέων ρωσικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στη Λιβύη. Όπως και στην περίπτωση του Σουδάν, ο ρωσικός στρατός μπορεί να έρθει «στα βήματα» των PMCs, και να δημιουργήσει βάσεις που θα επικεντρωθούν στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων της Ρωσικής Ομοσπονδίας στις υποσαχάρια χώρες. Όπως συνέβη, για παράδειγμα, με τη βάση al-Watiya στη Λιβύη, η οποία χρησιμοποιούνταν ήδη από τα φορτηγά αεροσκάφη των ρωσικών PMC μέχρι που τέθηκε υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης των δυνάμεων της Εθνικής Συμφωνίας.

Αυτή η στρατιωτική εγκατάσταση θα καταπολεμήσει αποτελεσματικά την πειρατεία, θα καταστείλει τη «μαύρη κυκλοφορία» (λαθρεμπόριο όπλων, εμπορία ανθρώπων και παράνομη μετανάστευση) και θα διασφαλίσει την προστασία υποσχόμενων έργων στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. (Το 2018, το Υπουργείο Ενέργειας του Σουδάν υπέγραψε συμφωνία με ανώνυμες ρωσικές εταιρείες για την κατασκευή διυλιστηρίου πετρελαίου στο Πορτ Σουδάν.)

Στην Ερυθρά Θάλασσα και στα ύδατα γύρω από τη βορειοανατολική Αφρική στο σύνολό της, υπάρχει κάποιο έλλειμμα θαλάσσιας ασφάλειας, και εκτός από την Αίγυπτο, άλλα κράτη δεν τα πάνε καλά με αυτό.