Γράφει η Βίκυ Μανιάτη

Η ενέργεια αποτελεί αγαθό με ζωτική σημασία για την ανάπτυξη των εθνικών οικονομιών και την ευημερία των ανθρώπινων κοινωνιών. Επιπλέον, θεωρείται κρίσιμος παράγοντας για την ενίσχυση της γεωπολιτικής θέσης των κρατών στο διεθνές σύστημα και συμβάλλει στη διαμόρφωση γεωπολιτικών σχέσεων και ισορροπιών μεταξύ τους. Ακριβώς για αυτούς τους λόγους, η ενέργεια γίνεται το μήλο της έριδας μεταξύ των διαφόρων κρατών, εκ των οποίων ορισμένα βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση ενεργειακά και αξιοποιώντας αυτό τους το πλεονέκτημα, επιβάλλουν τους όρους τους έναντι άλλων που διεκδικούν να βελτιώσουν με κάποιο τρόπο την θέση τους, προκειμένου να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες και να ενισχύσουν περαιτέρω την θέση τους.

Συνεπώς, οι εγκαταστάσεις παραγωγής, διανομής και εφοδιασμού της ενέργειας συνιστούν στρατηγικής σημασίας εγκαταστάσεις για τα κράτη, που καταβάλλουν συστηματικές προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό αλλά και την θωράκισή τους έναντι των διαφόρων απειλών με προεξάρχουσα την τρομοκρατία.

Η τρομοκρατία είναι ένας όρος χωρίς σαφή ορισμό ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου έχει υποστεί διάφορες προσεγγίσεις. Πάνω από διακόσιοι ορισμοί υφίστανται στην ευρεία βιβλιογραφία σχετικά με την τρομοκρατία.¹ Η  δυσκολία ενός μοναδικού ορισμού έγκειται σε τρεις λόγους. Ο πρώτος από αυτούς είναι η υποκειμενικότητα με την οποία γίνεται αντιληπτός. Για παράδειγμα μια κυβέρνηση δύναται, ανάλογα με τα συμφέροντα της, να ονομάσει «τρομοκράτες» τους αντιφρονούντες. Επιπρόσθετα, πρόκειται για έναν πολύ περίπλοκο και ρευστό όρο καθώς δεν αρκεί μόνο μια έρευνα για την αποσαφήνισή του και ο τρίτος λόγος αφορά την δυσκολία δημιουργίας διαχωριστικών γραμμών από άλλες μορφές πολιτικής βίας, όπως ο ανταρτοπόλεμος. Η σύγχυση που αρκετές φορές επικρατεί μεταξύ της τρομοκρατίας και άλλων εγκληματικών ενεργειών μεγαλώνει και λόγω της συνεχούς αναπαραγωγής της από τα ΜΜΕ, με αποτέλεσμα την συχνή περιγραφή άλλων εγκληματικών ενεργειών ως τρομοκρατικών.²

Ο πρώτος ορισμός της τρομοκρατίας δίδεται το 1798 από την Γαλλική Ακαδημία: «Σύστημα διακυβέρνησης μέσω του τρόμου». Αναφερόταν στο δικτατορικό καθεστώς του Ροβεσπιέρου τη διετία 1792-1794.³ 

Τον Ιανουάριο του 1997, κατά την 51η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, κατεγράφη η προσπάθεια απόδοσης ενός ορισμού στο φαινόμενο της τρομοκρατίας, μέσω του Ψηφίσματος 51/210, όπου η τρομοκρατία ορίζεται ως “εγκληματικές ενέργειες που αποσκοπούν στην πρόκληση φόβου, είτε στο σύνολο της κοινωνίας είτε σε μια ομάδα ατόμων είτε σε μεμονωμένα άτομα, έχοντας ως κίνητρο πολιτικές στοχεύσεις».⁴ 

Το Υπουργικό Εξωτερικών των ΗΠΑ ορίζει την τρομοκρατία ως «μια ενέργεια που έχει δυο χαρακτηριστικά: α. μια πράξη βίας ή μια πράξη που εμπεριέχει κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή, περιουσία ή υποδομές και β. αποσκοπεί στον εκφοβισμό ή στον εξαναγκασμό πληθυσμού, στον επηρεασμό πολιτικών ή της συμπεριφοράς μιας κυβέρνησης με μαζικές καταστροφές, δολοφονίες, απαγωγές ή ομηρεία προσώπων».⁵ 

Η υπηρεσία του Ομοσπονδιακού Γραφείου Ερευνών(FBI/ Federal Bureau of Investigation), έχει ορίσει την τρομοκρατία ως «την παράνομη άσκηση βίας κατά ατόμων ή περιουσίας με σκοπό τον εκφοβισμό ή την άσκηση πίεσης σε βάρος μιας κυβέρνησης, άμαχου πληθυσμού ή τμημάτων τους, επιδιώκοντας την ανάπτυξη πολιτικών και κοινωνικών σκοπών.»⁶ 

Το ΝΑΤΟ ορίζει την τρομοκρατία ως «την παράνομη χρήση βίας με την εμφύσηση του αισθήματος φόβου και τρόμου εναντίον ανθρώπων ή περιουσιών σε μία προσπάθεια εξαναγκασμού ή εκφοβισμού κυβερνήσεων ή κοινωνιών, με απώτερο στόχο την απόκτηση ελέγχου πάνω σε έναν πληθυσμό, ώστε να επιτευχθούν πολιτικοί/θρησκευτικοί ή ιδεολογικοί στόχοι».⁷ 

Υπάρχουν αρκετές αναφορές για την τρομοκρατία σε έργα αρχαίων Ελλήνων όπως ο Αριστοτέλης (Πολιτικά, παρ. 1252), ο Ξενοφών (Ξενοφώντος Ελληνικά, Κεφάλαιο 3, τρομοκρατία των τριάκοντα)  και  ο Θουκυδίδης (Θουκυδίδου Ιστορία, Βιβλίο 3 Κεφάλαιο 70). Επίσης, κατά την περίοδο της ρωμαϊκής διακυβέρνησης, Ρωμαίοι αυτοκράτορες όπως ο Τιβέριος, ο Νέρωνας και ο Καλλιγούλας προκειμένου να διασφαλίσουν την εξουσία τους, χρησιμοποίησαν μεθόδους τρομοκρατίας όπως εμπρησμούς, δήμευση περιουσιών, εξορία και εκτέλεση, για την αποθάρρυνση των επικριτών τους και την καταστολή περαιτέρω εξεγέρσεων.   

Ως πρώτη τρομοκρατική πράξη στην ιστορία, ο Λω συμβατικά εντοπίζει τη βίαιη συμπεριφορά του Ασσύριου αυτοκράτορα Ασσουρνασιρπάλ Β’ απέναντι στην ανυπότακτη πόλη την Σούσων, το 647 π.Χ.⁸ 

Τον 11ο αιώνα, η τρομοκρατική οργάνωση Αssassins (Δολοφόνοι) υιοθέτησαν την τακτική της δολοφονίας σημαντικών προσώπων των εχθρών , όπως πολιτικών ηγετών και γραφειοκρατών οι οποίοι αντιστέκονταν στην θεμελίωση της θρησκείας του Ισλάμ.⁹  

Η δράση της Ιεράς Εξέτασης στους επόμενους αιώνες συνιστά μια ακόμη έκφανση τρομοκρατίας (13ος-18ος), που επιδόθηκε σε ένα ανελέητο κυνήγι αιρετικών, μαγισσών και όποιων άλλων απειλούσαν τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία της εποχής. Η ισπανική, που ήταν η πιο ανελέητη Ιερά Εξέταση, χώριζε τους αιρετικούς στις παρακάτω κατηγορίες: 1) οι αθεράπευτα αμετανόητοι καταδικάζονταν στην πυρά και μάλιστα σε αργή καύση! 2) Οι μερικώς έως ολικώς μετανοημένοι, που λύγιζαν σε κάποια φάση των βασανιστηρίων και είχαν βελτιωμένο θάνατο, αφού ο δήμιος τους στραγγάλιζε ακαριαία πριν τους κάψει. 3) Οι αυτοβούλως μετανοημένοι, οι οποίοι λύγιζαν πριν τα βασανιστήρια και καταδικάζονταν είτε σε καταναγκαστική κωπηλασία στις βασιλικές γαλέρες είτε υποχρεώνονταν να φορούν για πάντα ένα χιτώνιο «μολυβόχρουν» ή «πορτοκαλόχρουν» με ένα κόκκινο σταυρό στο στήθος. Καταδικάζονταν έτσι σε κοινωνική απομόνωση και οικονομική εξαθλίωση. Δημεύονταν οι περιουσίες τους και κανείς δεν τους μιλούσε ούτε τους έδινε δουλειά!¹⁰ 

Ακόμα, η Γαλλική Επανάσταση κατέληξε γρήγορα στο καθεστώς Τρόμου (δηλαδή κρατικά ασκούμενης τρομοκρατίας) των Ιακωβίνων, το οποίο, ήδη από τους πρώτους δέκα μήνες της κυριαρχίας του, στέρησε τη ζωή σε τουλάχιστον 16.000 ανθρώπους και αργότερα συνέλαβε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες. Η κεντρική ιδέα του Ροβεσπιέρου ήταν ότι η άσκηση της τρομοκρατίας μπορεί να «διαπλάσει» τη σκέψη και τη συμπεριφορά των πολιτών κατά τα επιθυμητά (κατά τον ίδιο) πρότυπα.¹¹ 

Ως γενέτειρα της μοντέρνας τρομοκρατίας θα μπορούσε να θεωρηθεί η Ρωσία, καθώς το φαινόμενο έλαβε εκεί μεγάλες διαστάσεις κατά το τρίτο μισό του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ού και συνέτεινε στην πολιτική αστάθεια που τελικά προλείανε το έδαφος για την επικράτηση των Μπολσεβίκων.¹² 

Τέλος, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος εκτός από το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται ως ο πιο αιματοβαμμένος πόλεμος, έχει να επιδείξει σημαντικές πτυχές τρομοκρατικών ενεργειών.  Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πλειονότητα των θανάτων που προήλθαν από άµεσα πολεµικές αιτίες ήταν απώλειες στρατιωτών, στον Β’ Π.Π.  το ποσοστό των πολιτών –των κατ’ ευφηµισµόν «αµάχων»‒ που σκοτώθηκαν από αιτίες συνδεδεµένες µε τον πόλεµο υπερέβη κατά πολύ το αντίστοιχο των στρατιωτικών. Οι αιτίες θανάτου των «µη µάχιµων» ήταν πολλαπλές: σε ένα πρώτο επίπεδο υπήρχαν εκείνοι που εµπλέκονταν απευθείας στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι τελευταίες αυτές, ακολουθώντας την ιδέα του «ολοκληρωτικού πολέµου» ως τις έσχατες συνέπειές τoυ, περιλάµβαναν την καταστροφή υποδοµών, παραγωγικών ενοτήτων, πόλεων, χωριών, ολόκληρων κατοικηµένων ζωνών, είτε για οικονοµικούς λόγους –καταστροφή του βιοµηχανικού παραγωγικού δυναµικού του αντιπάλου– είτε για πολιτικά «ψυχολογικούς»: για να υποτάξουν ολόκληρη την κοινωνία στις επιταγές του επιτιθέµενου και της αφαιρέσουν την όποια διάθεση να πολεµήσει. Ο θάνατος των µη πολεµιστών, όµως, είχε και µια άλλη διάσταση. Η µαζική εκτόπιση ολόκληρων κατηγοριών του ευρωπαϊκού πληθυσµού σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και βιοµηχανικού θανάτου ήταν µια άλλη παράµετρος αυτού του πολέµου. Μέσα από µια «λογική» που είχε στη βάση της φαινοµενικά ορθολογικές µεθοδεύσεις, ένας τεράστιος αριθµός ανθρώπων καταδικάστηκε σε συνοπτικό θάνατο, µε επίκληση τόσο πολιτικών όσο και στρατιωτικών επιχειρηµάτων.¹³ 

Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 χαρακτηρίζεται ως ορόσημο, καθώς οι τρομοκρατικές επιθέσεις που δέχτηκαν οι ΗΠΑ έπληξαν δυο καίριας σημασίας κέντρα της αμερικανικής εξουσίας, τους Δίδυμους Πύργους και το Πεντάγωνο. Οι επιθέσεις αυτές πέρα από το γεγονός ότι αποκάλυψαν ένα τρωτό σημείο των ΗΠΑ, ανέδειξαν δυο κρίσιμα ζητήματα: το πρώτο έχει να κάνει με την ανάδειξη της τρομοκρατίας σε ζήτημα διεθνούς ασφάλειας και το δεύτερο με την ανάγκη ενίσχυσης της εθνικής ασφάλειας των κρατών. 

Όπως διαφαίνεται από τις παραπάνω τρομοκρατικές επιθέσεις και ενέργειες, αρχικά αυτές συνοψίζονταν κυρίως σε πλήγματα κατά του ανθρώπινου παράγοντα. Όμως από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικότερα μετά την 11^η Σεπτεμβρίου, γίνεται εμφανής η μεταστροφή της τρομοκρατίας όπου ως στόχος πλέον καθίστανται υποδομές στρατηγικής σημασίας για τα κράτη. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται οι πάσης φύσεως ενεργειακές υποδομές. 

Σύμφωνα με τον Ali Koknar, η τρομοκρατία που στοχεύει στον ενεργειακό τομέα, δεν περιορίζεται μόνο σε ένοπλες επιθέσεις κατά υποδομών πετρελαίου και φυσικού αερίου, εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και διυλιστηρίων. Η τρομοκρατία στον ενεργειακό τομέα περιλαμβάνει ακόμη και παράνομες δραστηριότητες που στοχεύουν σε τέτοιου είδους εγκαταστάσεις όπως είναι η κλοπή πετρελαίου ή αερίου από αγωγούς, ο εκβιασμός ή η χρηματοδότηση και υποστήριξη ομάδων για την διενέργεια τέτοιων επιθέσεων. Σε ένα ευρύ γενικό πλαίσιο, η τρομοκρατία στον ενεργειακό τομέα αποτελεί μία μορφή εγκληματικής δραστηριότητας με στόχο ενεργειακές εγκαταστάσεις και την πρόκληση σοβαρών απωλειών.¹⁴ 

Η Δρ Tamara Makarenko διακρίνει τις τρομοκρατικές επιθέσεις στον ενεργειακό τομέα στις ακόλουθες κατηγορίες:¹⁵ 

• Η πρώτη και συνηθέστερη μορφή επίθεσης είναι οι βομβιστικές επιθέσεις σε αγωγούς καυσίμων, οι οποίες επιφέρουν άμεσα αποτελέσματα και συμβάλλουν στη δημιουργία αστάθειας. Μόνο το 1975, η τρομοκρατική οργάνωση the New World Liberation Front βομβάρδισε περισσότερες από 10 φορές περιουσιακά στοιχεία της Pacific Gas & Electric Company.¹⁶ 
• Η δεύτερη κατηγορία είναι τα σαμποτάζ σε γραμμές πετρελαίου και φυσικού αερίου που αποσκοπούν στο να προξενήσουν πρωτίστως οικονομικές απώλειες.

Όπως π.χ. το Δεκέμβριο του 2004, στη γραμμή πετρελαίου που προμήθευε το εργοστάσιο ενέργειας του Al Mysayyib, νότια της Βαγδάτης. Τα σαμποτάζ σε γραμμές πετρελαίου και φυσικού αερίου επιφέρουν τεράστιες οικονομικές ζημιές στα κράτη. Για παράδειγμα στο Ιράκ, τα σαμποτάζ σε εγκαταστάσεις πετρελαίου για την περίοδο Αύγουστο 2003 – Οκτώβριο 2004 κόστισαν στην ιρανική οικονομία περίπου 7 δις. δολ.¹⁷ 

• Τρίτη μορφή είναι οι επιδρομές που πραγματοποιούνται σε γραφεία πετρελαϊκών επιχειρήσεων, δεν παρατηρούνται πολύ συχνά και έχουν περιορισμένο αριθμό θυμάτων.
• Η τέταρτη κατηγορία είναι οι επιθέσεις σε αποθήκες πετρελαίου, διυλιστήρια και σε αντλίες βενζίνης. 
• Στην πέμπτη κατηγορία είναι οι έφοδοι, η πειρατεία και η ομηρεία σε ενεργειακές εγκαταστάσεις. Ωστόσο, οι τρομοκρατικές ομάδες σπάνια καταφεύγουν σε τέτοιες επιθέσεις, δεδομένου του υψηλού βαθμού ασφαλείας που υφίσταται στις εγκαταστάσεις.

Παράδειγμα αυτής της μορφής τρομοκρατικής επίθεσης αποτελεί η έφοδος ένοπλων τρομοκρατών στις 16 Ιανουαρίου 2013 στην απομονωμένη εγκατάσταση αερίου Tiguentourine στην πόλη In Amenas της Αλγερίας. 38 όμηροι βρήκαν τον θάνατο στις 4 ημέρες που διήρκεσε η κατάληψη της εγκατάστασης και της επιχείρησης διάσωσης που ακολούθησε.¹⁸ 

• Η έκτη μορφή επίθεσης είναι οι απευθείας στρατιωτικές  εις βάρος του προσωπικού των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων ή των εργοστασίων που επεξεργάζονται φυσικό αέριο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η βία είναι θεμελιώδες στοιχείο των επιθέσεων και τα ανθρώπινα θύματα ο άμεσος στόχος τους.
• Η τελευταία μορφή ενεργειακής τρομοκρατίας, η οποία διαρκώς εντείνεται σε συχνότητα, σχετίζεται με την απαγωγή εργαζομένων στις ενεργειακές εταιρείες. 

Ο λόγος που οι εργαζόμενοι των ενεργειακών εταιρειών θεωρούνται ελκυστικός στόχος για τους τρομοκράτες είναι ότι ο ενεργειακός τομέας εκτιμάται ως ένας πλούσιος τομέας που θα μπορεί να ανταποκριθεί στην καταβολή των απαιτούμενων λύτρων για τους ομήρους. Για παράδειγμα, στη Νιγηρία και στην Υεμένη το ποσό των λύτρων που καταβάλλεται για απαγωγές προσωπικού ενεργειακών εταιρειών κυμαίνεται από 204.000 έως 2 εκατ. δολάρια ΗΠΑ.  Τα αιτήματα όμως των απαγωγέων εργαζομένων στον ενεργειακό τομέα δεν περιορίζονται μόνο στην καταβολή λύτρων αλλά και στην άσκηση πίεσης είτε για αποφυλάκιση κρατούμενων είτε για εξαναγκασμό κυβερνήσεων για υλοποίηση επενδύσεων και δημιουργία θέσεων εργασίας, όπως π.χ στην Υεμένη.¹⁹ 

Τέλος, μια μορφή τρομοκρατικών επιθέσεων σε ενεργειακές υποδομές που προσλαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις είναι οι κυβερνοεπιθέσεις. Ο αυξανόμενος ψηφιακός μετασχηματικός και αυτοματοποίηση στην παραγωγή, διανομή και χρήση της ενέργειας, ο μετασχηματισμός του ενεργειακού συστήματος σε ένα κατανεμημένο «ανθρακικά ουδέτερο» ενεργειακό σύστημα και η άνοδος του Διαδικτύου των πραγμάτων συνεπάγονται τη διασύνδεση περισσότερων δικτυακών συσκευών στο ηλεκτρικό δίκτυο. Και αυτό με τη σειρά του συντελεί στην δημιουργία περισσότερων ευκαιριών για επιθέσεις στο ενεργειακό σύστημα από κακόβουλους δρώντες, ιδίως κυβερνοεπιθέσεων. Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν τα δυο μπλάκ ουτ που υπέστη το ουκρανικό δίκτυο ενέργειας κατά την περίοδο 2015-2016, ως συνέπεια κυβερνοεπιθέσεων. Το Δεκέμβριο 2015, χάκερς εισχώρησαν στο πληροφοριακό σύστημα μιας επιχείρησης κοινής ωφελείας στη Δυτική Ουκρανία και προέβησαν στην διακοπή ηλεκτροδότησης σε περίπου 225000 πολίτες. Έναν χρόνο αργότερα, το Δεκέμβριο 2016, η κυβερνοπίθεση που έλαβε χώρα είχε ως αποτέλεσμα την απενεργοποίηση ενός υποσταθμού ηλεκτρικής ενέργειας και τους πελάτες σε ορισμένα σημεία του Κιέβου να μείνουν χωρίς ρεύμα για μια ώρα περίπου. Και οι δυο κυβερνοεπιθέσεις αποδίδονται σε ομάδες Ρώσων χάκερς.²⁰   Ή τον Ιούνιο 1982, η μεγάλη έκρηξη στον αγωγό της Σιβηρίας (Trans Siberian) ήταν αποτέλεσμα κυβερνοεπίθεσης, δεδομένου ότι το λογισμικό ελέγχου στον αγωγό εμπεριείχε κακόβουλο κωδικό που προκάλεσε αυξημένη πίεση στον αγωγό, οδηγώντας τελικά στην έκρηξη.²¹  

Γιατί όμως, οι ενεργειακές υποδομές αποτελούν στόχο τρομοκρατικών επιθέσεων? Ο πρώτος και κυριότερος λόγος είναι ότι η σταθερότητα στον παγκόσμιο ενεργειακό εφοδιασμό αποτελεί προϋπόθεση για την ευημερία και τη λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών. Επομένως, η γνώση της σημασίας της ενέργειας καθώς και οι επιπτώσεις που θα ανακύψουν από τη διασάλευση της ομαλότητας του ενεργειακού εφοδιασμού, καθιστούν την ενέργεια ως έναν από τους πρώτους στόχους των τρομοκρατών. 

Ο ενεργειακός τομέας δεν είναι αυθύπαρκτος, αλλά συνυπάρχει και διασυνδέεται με άλλους τομείς όπως μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, υγεία, κ.α. Οποιαδήποτε διαταραχή προκύψει στο πεδίο της ενέργειας επηρεάζει τη λειτουργία και αυτών των τομέων.  

Οι ενεργειακές υποδομές κυρίως του πετρελαίου και του φυσικού αερίου αποτελούνται από εγκαταστάσεις που συνδέονται μεταξύ τους και εξ αυτών αρκετές είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες. Ειδικά στις ΗΠΑ οι ενεργειακές υποδομές επειδή είναι περισσότερες εκτεταμένες και πολυπλοκότερες,  δεδομένου ότι απαρτίζονται από 160.000 μίλια αγωγών πετρελαίου, διϋλιστήρια που υπερβαίνουν τα 150, εγκαταστάσεις όπου διακινούνται ημερησίως 15 εκατ. βαρέλια πετρελαίου σε εισαγωγές και εξαγωγές, 1.4 εκατ. μίλια αγωγών φυσικού αερίου, γεγονός που καθιστά δυσχερέστερο τον έλεγχο και την προστασία τους.²² 

Άλλος λόγος που η ενέργεια προσελκύει την τρομοκρατία είναι ότι υπάρχουν ενεργειακές υποδομές όπως οι αγωγοί που διέρχονται μέσα από το εσωτερικό περιοχών όπου επικρατεί μεγάλη αστάθεια. Για παράδειγμα, στη Σαουδική Αραβία μόνο εντοπίζονται 10000 μίλια αγωγών. Στο Ιράκ υπάρχουν 4000 μίλια αγωγών, η πλειονότητα των οποίων είναι στην επιφάνεια του εδάφους και αποτελούν εύκολο στόχο σαμποτάζ. Στις ΗΠΑ, ο αγωγός ΤΑPS (Trans-Alaska Pipeline System) τα τελευταία χρόνια έχει γίνει στόχος σαμποτάζ, βομβιστικής επίθεσης δυο φορές και πυροβολισμών περισσότερες από 50 φορές.²³ 

Σήμερα, η μεταφορά του πετρελαίου και του υγροποιημένου φυσικού αερίου πραγματοποιείται με τάνκερς δια της θαλάσσιας οδού, όπου υπάρχει δυσχέρεια ελέγχου. Εκτιμάται ότι 3500 τάνκερς μεταφέρουν πάνω από το 60% του πετρελαίου παγκοσμίως. Η διέλευση αυτών των τάνκερς γίνεται μέσα από ένα μικρό αριθμό σημείων πνιγμού (chokepoints), στενών και καναλιών, όπου καθίσταται εύκολη η παρεμπόδιση τους από τρομοκράτες. Τα πιο σημαντικά σημεία πνιγμού είναι το Στενό του Ορμούζ, όπου διακινούνται 13 εκατ. βαρέλια πετρελαίου ημερησίως, το Bab-El-Mandab που συνδέει την Κόκκινη Θάλασσα με τον Κόλπο του Άντεν και την Αραβική Θάλασσα και το Στενό της Malacca, που εντοπίζεται μεταξύ Ινδονησίας και Μαλαισίας, όπου διεξάγεται το 30% του παγκόσμιου εμπορίου και διέρχεται 80% του αργού πετρελαίου της Ιαπωνίας.²⁴ 

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι όλες οι ενεργειακές υποδομές δεν δέχονται με την ίδια συχνότητα τρομοκρατικές επιθέσεις. Σύμφωνα με στοιχεία που προέρχονται από την Παγκόσμια Βάση Δεδομένων για την Τρομοκρατία, καταγράφεται μεγαλύτερος αριθμός τρομοκρατικών επιθέσεων κατά υποδομών ηλεκτρικής ενέργειας παρά σε υποδομές αερίου και πετρελαίου. Και αυτό για 3 λόγους: α. Σήμερα οι υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας δύνανται να εντοπιστούν παντού, πράγμα που δεν συμβαίνει με το πετρέλαιο και το αέριο. Β.οι επιθέσεις σε συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας επιφέρουν άμεσα αποτελέσματα στον ενεργειακό εφοδιασμό, κάτι που πάλι δεν συμβαίνει με το πετρέλαιο και το αέριο. Γ. οι γραμμές ηλεκτρικής ενέργειας είναι εύκολα προσβάσιμες, εν αντιθέσει με τις γραμμές πετρελαίου και αερίου που συχνά είναι τοποθετημένες μέσα στο έδαφος, γεγονός που καθιστά την πρόσβασή τους δυσκολότερη.²⁵ 

Τα συστήματα ενέργειας αποτελούν στόχο τρομοκρατών που ανήκουν είτε στην αριστερή πτέρυγα επειδή τα ενεργειακά συστήματα θεωρούνται ως σύμβολο του καπιταλισμού είτε στην κατηγορία των εθνικιστικών ή αυτονομιστών, επειδή θεωρούνται σύμβολα της κρατικής εξουσίας. Ακόμα, οι περιοχές όπου μονίμως υπάρχουν ένοπλες συγκρούσεις είναι περισσότερο πιθανό να δεχθούν τρομοκρατική επίθεση, καθώς οι τρομοκρατικές ομάδες επιδίδονται σε τυπικό ανταρτοπόλεμο και στρατιωτικές τακτικές, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η διακοπή του ενεργειακού εφοδιασμού του αντιπάλου.²⁶ 

Επιπλέον, η παλαιότητα ενεργειακών υποδομών όπως αγωγών συνιστά παράγοντα που ενισχύει την πιθανότητα διαρροών ή θραύσης σε συνθήκες κανονικής λειτουργίας. Σε συνδυασμό με την πεπερασμένη τεχνολογία και υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί, αυτές οι ενεργειακές υποδομές είναι περισσότερο ευάλωτες σε περίπτωση τρομοκρατικών επιθέσεων και ειδικότερα κυβερνοεπιθέσεων.²⁷ 

Τέλος, οι τρομοκρατικές ομάδες όπως ο ΙSIS επιχειρούν μέσω τρομοκρατικών επιθέσεων να αποκτήσουν τον έλεγχο ενεργειακών υποδομών όπως αγωγούς, με απώτερο σκοπό να χρησιμοποιήσουν τους ενεργειακούς πόρους για να χρηματοδοτήσουν δικές τους επιχειρήσεις. Ακόμα, οι τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστών του ISIS αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της ενεργειακής βιομηχανίας της Ν. Αφρικής και τα κίνητρά τους είναι α. να σταματήσουν τον ενεργειακό εφοδιασμό των Δυτικών χωρών με πετρέλαιο και αέριο, και κατ΄επέκταση να βλάψουν την οικονομία αυτών των κρατών, β. να περιορίσουν την παροχή αυτών των πόρων, επιτυγχάνοντας την άνοδο της τιμής του πετρελαίου και γ. να προκαλέσουν πυρκαγιές σε εγκαταστάσεις πετρελαίου και αερίου ως προπέτασμα, για να καλύψουν τα ίχνη τους. Επίσης, με τις τρομοκρατικές επιθέσεις απαγάγουν εργαζόμενους ενεργειακών εταιρειών και ομήρους με σκοπό την αποσταθεροποίηση της οικονομίας των εχθρών τους και την τιμωρία αυτών, την απόσπαση λύτρων ή ακόμα και την προσοχή και το κύριο κίνητρό τους είναι συνήθως να βλάψουν την αξιοπιστία ενός συγκεκριμένου κράτους, καθώς τέτοιες επιθέσεις αποτυπώνουν την αποτυχία της τοπικής κυβέρνησης να διασφαλίσει την ασφάλεια στο εσωτερικό του κράτους.²⁸ 

Η νευραλγική σημασία των ενεργειακών υποδομών για τα κράτη αλλά και την διεθνή κοινότητα οδήγησε στην ανάγκη κατάταξης αυτών των υποδομών στις υποδομές ζωτικής σημασίας. Ειδικότερα, στις 8 Δεκεμβρίου 2008, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) υιοθέτησε την Οδηγία 2008/114/ΕΚ σχετικά με τον προσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των ευρωπαϊκών υποδομών ζωτικής σημασίας και με την αξιολόγηση της ανάγκης βελτίωσης της προστασίας τους. Σύμφωνα με την ανωτέρω Οδηγία, ως υποδομές ζωτικής σημασίας νοούνται τα περιουσιακά στοιχεία, συστήματα ή μέρη αυτών τα οποία είναι ουσιώδη για τη διατήρηση των λειτουργιών ζωτικής σημασίας της κοινωνίας, της υγείας, της ασφάλειας, της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας των μελών της, και των οποίων η διακοπή λειτουργίας ή η καταστροφή θα είχε σημαντικό αντίκτυπο για τη χώρα, ως αποτέλεσμα αδυναμίας διατήρησης των λειτουργιών αυτών (άρθρο 2). Ενώ στο άρθρο 3 παρ. 3, γίνεται ειδική αναφορά στις υποδομές της ενέργειας και των μεταφορών. 

Για την αντιμετώπιση των επιθέσεων στο ενεργειακό σύστημα, η Ε.Ε ενίσχυσε την κυβερνοασφάλειά της με την θέσπιση νομοθεσίας (όπως η Οδηγία του 2008 για τις υποδομές ζωτικής σημασίας), προτύπων και την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια του Διαδικτύου και των Πληροφοριών που θα αναλάβει ενισχυμένο συντονιστικό και λειτουργικό ρόλο. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται η σύσταση της Κομισιόν τον Απρίλιο 2019, όπου τονίζεται ότι η κυβερνοασφάλεια του συστήματος ενέργειας και συγκεκριμένα του ηλεκτρικού δικτύου απαιτεί ειδική τομεακή προσέγγιση δεδομένου ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη οι πραγματικές ανάγκες, το κράμα προηγμένων και παλιότερων τεχνολογιών, και των πολλαπλών διακοπών.²⁹ Χρήζει αναφοράς και το ευρωπαϊκό έργο DEFENDER, υπό την αιγίδα του HORIZON 2020 που αποτελεί την ευρωπαϊκή επιλογή για την προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας.³⁰ 

Το Συμβούλιο Ασφαλείας εξέδωσε ψηφίσματα σχετικά με την ανάγκη προστασίας των υποδομών ζωτικής σημασίας από τρομοκρατικές επιθέσεις. Όπως το ψήφισμα 2341/2017 στις 13.2.2017, όπου το Συμβούλιο Ασφαλείας καλεί τα κράτη μέλη να διερευνήσουν τρόπους για την αξιολόγηση των ευπαθειών, αλληλεξαρτήσεων και δυνατοτήτων τους καθώς και των επιπτώσεων των τρομοκρατικών επιθέσεων στις ζωτικής σημασίας υποδομές τους.³¹ 

Συμπεράσματα

Από τα παραπάνω, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η τρομοκρατία έχει ξεφύγει από την παραδοσιακή της μορφή και με την πάροδο των χρόνων έχει μετεξελιχθεί σε διάφορες μορφές. Ο στόχος της πλέον δεν είναι να επιφέρει πλήγμα μόνο σε άτομα αλλά και να επιφέρει πλήγματα πολλαπλά έναντι ομάδων, κρατών, κ.λ.π. Γι’ αυτό πραγματοποιεί επιθέσεις όχι μόνο σε βάρος ατόμων αλλά σε στρατηγικής σημασίας υποδομές, προκειμένου να εκπληρώσει τις επιδιώξεις της. Προς αυτήν την κατεύθυνση, κινούνται οι επιθέσεις σε ενεργειακές υποδομές. Οι ενεργειακές υποδομές των διαφόρων κρατών καθώς είναι εκτενείς και γεωγραφικά διάσπαρτες, είναι δύσκολα διαχειρίσιμες και συνιστούν εύκολο στόχο για τους τρομοκράτες. Επιπλέον, η διασύνδεση των ενεργειακών υποδομών με άλλους νευραλγικούς τομείς όπως ο τομέας της υγείας ή των μεταφορών καθιστά την ενεργειακή τρομοκρατία ως μείζονα απειλή για την ενεργειακή ασφάλεια των κρατών και την διεθνή ασφάλεια. Η ενεργειακή τρομοκρατία δεν έχει μόνο ως κίνητρο την πρόκληση οικονομικών ζημιών αλλά και την πρόκληση φόβου στις κοινωνίες και την άσκηση πίεσης σε ηγεσίες προκειμένου να αποδεχθούν τις εκάστοτε απαιτήσεις των διάφορων τρομοκρατικών ομάδων. Τέλος, η ενεργειακή τρομοκρατία χρησιμοποιείται από τις τρομοκρατικές οργανώσεις για την χρηματοδότηση των δικών τους επιχειρήσεων και τον έλεγχο εδαφών με αποθέματα ενεργειακών πόρων.  Ακριβώς, επειδή η τρομοκρατία στις ενεργειακές υποδομές προσλαμβάνει διάφορες μορφές επιθέσεων, αντιλαμβανόμαστε ότι η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί αρχικά ευθύνη των κρατών, τα οποία καλούνται να προβλέψουν στους προϋπολογισμούς τους κονδύλια για την διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας αλλά και να χαράξουν τις απαραίτητες πολιτικές. Καίριος θεωρείται και ο ρόλος των διάφορων υπερεθνικών οργανισμών, όπως ΝΑΤΟ, ΟΑΣΑ, κ.λ.π. οι οποίοι με την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και βέλτιστων πρακτικών, μπορούν να συνεισφέρουν στην προστασία των ενεργειακών υποδομών καθώς και στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας γενικότερα.

Πηγές – παραπομπές

1. Richard Jackson, 2008, An Argument for Terrorism, Perspectives on Terrorism, http://www.terrorismanalysts.com/pt/index.php/pot/article/view/27/html
2. Παναγιώτα Πιερρινάκου, «Η δυσκολία ορισμού της έννοιας της «τρομοκρατίας» και η περίπτωση της Περουβιανής τρομοκρατικής οργάνωσης «Φωτεινό Μονοπάτι», ΚΕΔΙΣΑ, 3.6.2018
3. https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/ti-einai-i-diethnis-tromokratia/
4. Σωτηρία Κόρδα, «Η ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ 11Η ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΚΑΙ Η ΡΙΖΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΤΑΞΗΣ», 6.5.2020, https://thesafiablog.com/2020/05/06/terrorismkorda2020/
5. https://www.state.gov/executive-order-13224/
6. https://archives.fbi.gov/archives/news/testimony/the-terrorist-threat-confronting-the-united-states
7. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_69482.htm
8. https://bookpress.gr/kritikes/istoria/12017-law-d-randall-pek-panepistimiakes-ekdoseis-kritis-tromokratia-zaharakis
9. Center for Defense Information.” Project On Government Oversight, 12 April 2019, https://www.pogo.org/center-for-defense-information/
10. https://www.pronews.gr/istoria/537894_i-iera-exetasi-kai-ta-apanthropa-vasanistiria-mehri-thanatoy-foto
11. &12. https://bookpress.gr/kritikes/istoria/12017-law-d-randall-pek-panepistimiakes-ekdoseis-kritis-tromokratia-zaharakis

13. https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/4301/1/02_chapter_11.pdf
14. & 15. Tichý, Lukáš (2019): The Islamic State oil and gas strategy in North Africa. Energy Strategy Reviews, Vol. 24, April 2019.

16. Alexander E.Farrell, Hisham Zerriffi, et al, “Energy Infrastructure and security”, Annual Reviews, 16 August 2004
17. Watkins Eric, “Sabotage disrupts oil pipeline supplying Iraqi power plant”, Oil and Gas Journal, 7.12.2004
18. CTED Trends Report, “Physical Protection of critical infrastructure against terrorist attacks”, March 2017
19. https://www.lngindustry.com/liquid-natural-gas/18052010/kidnap_and_the_energy_industry/
20. Erbach Gregor & Jack O’ Shea, Briefing «Cybersecurity of critical energy infrastructure», EPRS, October 2019
21. Joseph R. Dancy & Victoria A. Dancy, “Terrorism and Oil and Gas Pipeline Infrastructure: Vulnerability and Potential Liability for Cybersecurity Attacks”, Oil and Gas, Natural Resources, and Energy Journal, Volume 2, Number 6, University of Oklahoma College of Law, March 2017
22. Jan K.Fedorowicz, “The ten thousand mile target: energy infrastructure and terrorism today”
23. www.iags.org/n0111041.htm
24. Gal Luft & Anne Korin, “Terror’s next target”, The Journal of International Security Affairs, Institute for the Analysis of Global Security, December 2003
25. &26. Davor Sinka, Slavko Krajcar & Tomislav Bajs, “Assessing Terrorist Threats for energy infrastructure by combining historical data and expert judgments”, National Security and the Future 1-2 (17) 2016

27. Joseph R. Dancy & Victoria A. Dancy, “Terrorism and Oil and Gas Pipeline Infrastructure: Vulnerability and Potential Liability for Cybersecurity Attacks”, Oil and Gas, Natural Resources, and Energy Journal, Volume 2, Number 6, University of Oklahoma College of Law, March 2017
28. Tichý, Lukáš (2019): The Islamic State oil and gas strategy in North Africa. Energy Strategy Reviews, Vol. 24, April 2019
29. Erbach Gregor & Jack O’ Shea, Briefing «Cybersecurity of critical energy infrastructure», EPRS, October 2019
30. https://defender-project.eu/wp-content/uploads/2019/06/DEFENDER_CEIS_SG-Manifest-V05.pdf
31. CTED, Physical Protection of Critical Infrastructure Against Terrorist Attacks”, March 2017)