Γράφει ο Χρήστος Κατσέας

Ο κυβερνοπόλεμος συχνά περιγράφεται ως αναπόσπαστο μέρος των μελλοντικών πολέμων. Αλλά ο κυβερνοχώρος έχει αποδειχθεί ότι έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στην επιχειρησιακή μας πραγματικότητα σήμερα. Ορισμένα κράτη έχουν ήδη προσαρμοστεί σε αυτήν την πραγματικότητα, ενώ άλλα αγωνίζονται. Η Ρωσία έχει δραστική εφαρμογή στον κυβερνοχώρο ως αναπόσπαστο μέρος του στρατηγικού πλαισίου της και έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά της στην επίτευξη πολιτικών στόχων σε αρκετές περιπτώσεις. Δυτικά ισχυριζόμαστε ότι η Ρωσία έχει αναδυθεί από τα τεχνολογικά τέλματα της δεκαετίας του ’90 και έχει γίνει μια μεγάλη κυβερνοδύναμη με διεγερτικές κρατικές και στρατιωτικές δυνατότητες όπου η Δύση τις θεωρεί δεδομένες. Η Δύση, απ’ ό,τι φαίνεται, είναι σε άμυνα.

Το ΝΑΤΟ πρέπει να επαναβεβαιωθεί στον τομέα του κυβερνοχώρου. Η τεχνολογική ωριμότητα δεν είναι πανάκεια αν δεν είμαστε σε θέση να την χρησιμοποιήσουμε για να δημιουργήσουμε μια πειστική και λειτουργική αλυσίδα μέσων μεταξύ κυβερνητικής και πολιτικών στόχων. Η Ρωσία εξακολουθεί σε ένα βαθμό να είναι τεχνολογικά κατώτερη από τη Δύση. Η τεχνολογία δεν κερδίζει πολέμους οι άνθρωποι κερδίζουν τους πολέμους. Και η τεχνολογία δεν αντικαθιστά τη στρατηγική και τη στρατιωτική σκέψη. Για τον σκοπό αυτόν, η Ρωσία έχει μερικά μαθήματα να προσφέρει.

Ο Κυβερνοπόλεμος και η σπουδαιότητα του

Κατά την αντιμετώπιση του κυβερνοπολέμου, συχνά καταλήγει κανείς να βαδίζει σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ του τρέχοντος λειτουργικού περιβάλλοντος και των τεχνολογικών τάσεων που χαρακτηρίζουν την αφήγηση του μελλοντικού πολέμου. Ο κυβερνοχώρος υπάρχει και στα δύο. Εν μέσω της ψηφιακής εποχής, μπορούμε άνετα να δηλώσουμε ότι ο κυβερνοχώρος είναι μια «τάση». Ή τεχνητή νοημοσύνη μόλις ξεκίνησε. Δεν υπάρχει σαφής γραμμή μεταξύ του μελλοντικού πολέμου και του τρέχοντος επιχειρησιακού περιβάλλοντος.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως ο κυβερνοχώρος, μπορεί να μην αλλάξουν τη φύση του πολέμου ακριβώς όπως οι «απλές» εφευρέσεις, όπως το πολυβόλο μεταμόρφωσε τα πεδία μάχης του παρελθόντος, ο κυβερνοχώρος εντούτοις έχει βαθύ αντίκτυπο στην τρέχουσα και τη μελλοντική επιχειρησιακή μας πραγματικότητα.

Η Δύση κινήθηκε γρήγορα. Δημιουργώντας νέες δυνατότητες στο περιθώριο ενός συστήματος που οι περισσότεροι από εμάς δύσκολα καταλαβαίνουμε. Στη διαδικασία έχουμε γίνει εξαρτημένοι από τις υπηρεσίες ενός ανθρωπογενή «οργανικού» συστήματος. Άλλοι πάλι βρίσκονται στο μονοπάτι μας και αναζητούν σχολαστικά δυνατότητες ώστε να τις χρησιμοποιήσουν για να διαταράξουν «την υπάρχουσα δυτικοποιημένη παγκόσμια τάξη».

Εφαρμόζουν ορθή στρατηγική ανάλυση σε έναν τομέα που είναι απατηλά οικείος, αλλά στην πολυπλοκότητά του εξακολουθεί να είναι νέος. Όπου η Δύση προσπαθεί να εφαρμόσει ξεπερασμένα γνωστικά μοντέλα για να δημιουργήσει την τάξη από το χάος, άλλοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το χάος για να δημιουργήσουν νέες στρατηγικές.

Η Κίνα έχει κάνει το «άλμα» και φαίνεται έτοιμη να εκμεταλλευτεί πραγματικά τον τομέα του κυβερνοχώρου. Η Ρωσία έχει επιδείξει βούληση και ικανότητα να εφαρμόσει τον κυβερνοπόλεμο ως μέρος της εθνικής στρατηγικής της.

Ο στόχος αυτής της ανάλυσης δεν είναι να εξετάσει τις ρωσικές ενέργειες, ούτε να διερευνήσει πλήρως τις δυνατότητες που προσφέρει η ανάπτυξη στον κυβερνοχώρο και την τεχνολογία. Αντίθετα, προσφέρει ένα στιγμιότυπο του τρόπου με τον οποίο μια μεγάλη δύναμη προσεγγίζει τον τομέα του κυβερνοχώρου, ως αναφορά για προβληματισμό όταν συζητάμε πού πρέπει να πάμε. Η Ρωσία και άλλοι αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση του κοινού μας λειτουργικού περιβάλλοντος. Αντί να προσδιορίσομε πώς θα υπερισχύσουμε στον νέο τομέα, συζητάμε πώς το έχουν προσεγγίσει οι άλλοι και πώς να το αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να το ξεπεράσουμε αυτό και να διαμορφώσουμε τις δικές μας στρατηγικές για τον μελλοντικό πόλεμο.

Όπως γνωρίζουν καλά οι Ρώσοι, δεν υπάρχει λύση «ενός μεγέθους για όλους». Υπάρχουν διάφοροι δρόμοι για τη δημιουργία συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Αν και η ρωσική στρατιωτική θεωρία δεν είναι σαφής στο ζήτημα της τεχνολογίας και του εκσυγχρονισμού, οι λεγόμενοι «μοντερνιστές» φαίνεται τώρα να κυριαρχούν.

Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης (Ε.Σ.Σ.Δ) το 1991, η Ρωσία προσπάθησε να ανακτήσει τη θέση της ως παγκόσμια υπερδύναμη. Ταυτόχρονα, η μόνη πραγματική υπερδύναμη έδειξε πώς η τεχνολογία έπαιξε μεγάλο ρόλο στη στρατιωτική κυριαρχία των ΗΠΑ (και του ΝΑΤΟ) στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και στη νέα χιλιετία.

Μόλις πριν από λίγα χρόνια ήταν ευρέως αποδεκτό ότι «το τεχνολογικό χάσμα μεταξύ ρωσίας και δυτικών παραγωγών, ειδικά σε προηγμένα συστήματα, συνεχιζόταν να αυξάνεται». Ως παράδειγμα της διαφοράς στο ρυθμό τεχνολογικής ανάπτυξης και αξιοποίησης, κοιτάξτε τα drones. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, η DARPA (Υπηρεσία Έρευνας Προηγμένων Αμυντικών Προγραμμάτων) ανέπτυξε το Global Hawk και το Predator, κυρίως για την ISR και για να υποστηρίξει ακριβείς πληροφορίες στόχευσης με τροφοδοσία σε πραγματικό χρόνο.

Στη Γεωργία το 2008 είδαμε μια Ρωσία να στερείται «τεχνολογίας πληροφοριών, μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων και πυρομαχικών ακριβείας». Η εστίαση στις «παρούσες» ρωσικές ικανότητες για έλεγχο στις επικοινωνίες, και η «εκτεταμένη χρήση UAV από τη Ρωσία στην Ουκρανία και τη Συρία παρέχει μια περιπτωσιολογική μελέτη για το πώς επιλύθηκε ένα πρόβλημα που εντοπίστηκε στην κινητοποίηση της Γεωργίας το 2008».

Αυτό είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η Ρωσία έχει αναλύσει το επιχειρησιακό περιβάλλον και (επαν)επικεντρώθηκε σε δυνατότητες που προσφέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, όχι μόνο μέσω της τεχνολογίας αλλά και της απασχόλησής της. Η Ρωσία δεν ήταν σε θέση να συμβαδίσει με την ανάπτυξη της τεχνολογίας από τη Δύση, αλλά εξακολουθεί να έχει «βελτιώσει σημαντικά τις δυνατότητες υψηλής τεχνολογίας» της σε περιοχές προτεραιότητας.

Η Ρωσία αναγκάστηκε, και εξακολουθεί να είναι, αναγκασμένη να σκεφτεί πιο διεξοδικά όσον αφορά τους δεσμούς που υπάρχουν μεταξύ της τεχνολογίας, των στρατιωτικών επιχειρήσεων, της στρατηγικής και των πολιτικών αποτελεσμάτων.

Η Ρωσία έχει ακολουθήσει διαφορετική πορεία προς την τεχνολογική ανάπτυξη, εστιάζοντας περισσότερο στη στρατηγική και τη στρατιωτική σκέψη παρά στην ίδια την τεχνολογία, καθώς υπερέχουν στην ικανότητά τους «να προβλέπουν τον ευρύ αντίκτυπο της τεχνολογίας στο πεδίο της μάχης». Το περιβάλλον επικοινωνιών έχει αλλάξει, και η Ρωσία είναι έτοιμη να επωφεληθεί από αυτό.

Υπό τον Πούτιν, η Ρωσία έχει σχηματίσει «όραμα για το ρόλο της Ρωσίας στον κόσμο» με μια μεγάλη στρατηγική η οποία θα «αποκαταστήσει το καθεστώς της Ρωσίας ως σημαντικού παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή».  Η μεγάλη στρατηγική της Ρωσίας «αποσκοπεί στην προώθηση της πολυπολικότητας» και η Ρωσία εφαρμόζει τα απαραίτητα μέσα για τους σκοπούς της. Στην ρωσική εξωτερική πολιτική, η πιο προφανής απειλή για αυτό το όραμα είναι οι αέναοι αντίπαλοι ΗΠΑ και ΝΑΤΟ και ο ανταγωνισμός τους για επιρροή σε περιφερειακούς παράγοντες. Μια πρωταρχική επιταγή της μεγάλης στρατηγικής της Ρωσίας είναι, να εκτοπίσει το ΝΑΤΟ, υπονομεύοντας ή νικώντας τη στρατηγική αποτροπής του ΝΑΤΟ.

Για τον σκοπό αυτό, η Ρωσία έχει προχωρήσει πολύ στην αναδιοργάνωση των βασικών στοιχείων του κράτους, αλλά έδωσε επίσης και νέα έμφαση στις στρατιωτικές της δυνάμεις. Από το 2008 και μέχρι σήμερα, έχουν υπάρξει μαζικές αλλαγές στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, από ένα υψηλότερο επίπεδο τεχνολογικής πολυπλοκότητας και επαγγελματίες στρατιώτες. Παράλληλα, η Ρωσία έχει αναπτύξει νέες έννοιες και έχει εισαγάγει τόσο συμβατικά όσο και μη συμβατικά μέσα για να επηρεάσει τη δυναμική της ασφάλειας στο εσωτερικό, σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.

Ο Ρώσο-Γεωργιανός πόλεμος του 2008 και η συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία καταδεικνύουν τα γεωπολιτικά συμφέροντα και τις προθέσεις της Ρωσίας, στο πλαίσιο της μεγάλης στρατηγικής της. Πολεμήθηκαν διαφορετικά, αλλά η λογική παραμένει η ίδια. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι μια Ρωσία που επιδιώκει σκόπιμα βασικές τεχνολογικές εξελίξεις που πιστεύουν ότι ανταποκρίνονται στους στρατηγικούς τους στόχους.

Συμπέρασμα:

Η αυξημένη χρήση και εξάρτησή μας από το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια ευκαιρία για «μαζική χειραγώγηση σε όλο το φάσμα της πληροφορίας». Το σύγχρονο επίπεδο σύνδεσης επιτρέπει σε έναν πιθανό αντίπαλο μια άνευ προηγουμένου πρόσβαση σε όλα τα επίπεδα και τους τομείς μιας κυβέρνησης και μιας κοινωνίας. Η Ρωσία είναι μια μεγάλη κυβερνοδύναμη. Ο κυβερνοχώρος είναι πιθανό να «διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στο μελλοντικό στρατηγικό πλαίσιο αποτροπής της Ρωσίας». Η Ρωσία έχει «κερδίσει κάθε πόλεμο στον οποίο έχει συμμετάσχει από το 2000», και έχει επιδείξει προθυμία να επηρεάσει τις εσωτερικές πολιτικές διαδικασίες των πιθανών αντιπάλων ακόμη και ειρηνικά, παρά τον δημόσιο έλεγχο.

Η Ρωσία έχει βρει μια θέση στην πολιτική-στρατιωτική αλυσίδα της για τον κυβερνοπόλεμο. Με μια κλίμακα συνεχών συγκρούσεων, η Ρωσία διεξάγει αδιάκοπα πόλεμο πληροφοριών. Τα εργαλεία τους δεν διαφέρουν από τα δικά μας, αλλά οι συνδυασμοί και η χρήση τους «αποκλίνουν έντονα από τη δυτική σκέψη και πρακτική». Πρέπει να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ στρατηγικής και γεωπολιτικής και κυβερνοχώρου.