Αναδημοσίευση από: worldview.stratfor 12/07/2019

Επιμέλεια κειμένου – απόδοση: Χρήστος Κατσέας 23/02/2021

• Τα σύγχρονα πυραυλικά συστήματα εδάφους-αέρος μεγάλης εμβέλειας παρέχουν μερικά από τα πιο αποτελεσματικά συστήματα αεράμυνας που υπάρχουν.
• Ωστόσο, οι SAMs μακράς εμβέλειας είναι επίσης εγγενώς ευάλωτες σε επιθέσεις αντιπαράθεσης και κορεσμού, εάν δεν υποστηρίζονται σωστά.
• Τελικά, η αποτελεσματικότητα των SAMs μεγάλης εμβέλειας εξαρτάται από τη χώρα όπου αναπτύσσονται και τον τρόπο με τον οποίο τα χρησιμοποιεί αυτή η χώρα.

Οι ρωσικοί πύραυλοι εδάφους-αέρος (SAMs) εξακολουθούν να κυριαρχούν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Τα συστήματα S-400 SAM μεγάλης εμβέλειας προσγειώθηκαν πρόσφατα στην Τουρκία, προς μεγάλη απογοήτευση της Δύσης, ενώ οι παλαιότερες παραλλαγές το S-300 έχουν εξαχθεί σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Συρίας. Ωστόσο συνεχίζονται οι δημόσιες συζητήσεις σχετικά με το αν τα κράτη του Κόλπου θα πρέπει να αγοράσουν σημαντικές ρωσικές πλατφόρμες αεράμυνας, σε αντίθεση με τις αμερικανικές ή αν το Ιράν θα μπορούσε να αποκτήσει το S-400 για να ενισχύσει την αεράμυνά του. Δεδομένης της ισχύος του συστήματος, δεν είναι περίεργο ότι τέτοιες πωλήσεις κυριαρχούν στις ειδήσεις. Αλλά η πραγματικότητα παραμένει ότι η αξία των SAMs μεγάλης εμβέλειας δεν ισούται άμεσα με τις θεωρητικές τους δυνατότητες, ανάλογα πολύ περισσότερο με το ποιος χρησιμοποιεί το σύστημα και πώς.

Η πολυεπίπεδη αεράμυνα είναι ζωτικής σημασίας για κάθε χώρα που επιδιώκει να προστατεύσει το έδαφος και τον εναέριο χώρο της. Δεδομένης της αυξημένης κατάστασης των εντάσεων στη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής οι χώρες που επιδιώκουν να αποκτήσουν τα πλέον ικανά προστατευτικά μέτρα σταθμίζουν τις επιλογές. Ωστόσο, πέρα από το κόστος και την ικανότητα, επικρατούν βαθύτεροι παράγοντες όπως το αν θα ευθυγραμμιστούν με τη μία ή την άλλη μεγάλη δύναμη.

Η Αξία της Αεράμυνας

Τα συστήματα SAM μεγάλης εμβέλειας, συμπεριλαμβανομένων των ρωσικών S-300 και S-400, είναι βαθιά ικανά όπλα. Το ρωσικό S-400 είναι αναμφισβήτητα ένα από τα καλύτερα στρατηγικά συστήματα SAM που λειτουργούν σήμερα. (Και υπάρχει μια ακόμα καλύτερη αντικατάσταση στην ανάπτυξη, με τη μορφή του S-500.) Τα ιδιαίτερα πλεονεκτήματα της σειράς S-300 και της σειράς S-400 είναι η εκτεταμένη εμβέλειά τους, η ευέλικτη ικανότητά τους να χτυπούν σε διαφορετικούς στόχους (κυρίως αεροσκάφη, αλλά και πλοία και βαλλιστικούς πυραύλους σε κάποιο βαθμό) καθώς και οι εξελιγμένοι αισθητήρες τους, τους οποίους η Ρωσία ισχυρίζεται ότι περιλαμβάνουν κάποια ικανότητα απόκρυψης.

Στα χέρια των ικανών και καλά εκπαιδευμένων πληρωμάτων, τα σύγχρονα SAM μεγάλης εμβέλειας όπως το S-400 μπορούν να προκαλέσουν σημαντική ζημιά σε έναν αντίπαλο. Οι σειρές τους τους επιτρέπουν να στοχεύουν βασικά εχθρικά αεροσκάφη, όπως πολύτιμα βυτιοφόρα εναέριου ανεφοδιασμού και αεροσκάφη έγκαιρης προειδοποίησης και ελέγχου. Οι ευέλικτες δυνατότητες στόχευσής τους σημαίνουν ότι μπορούν να αμυνθούν από πολλούς διαφορετικούς τύπους απειλών και επιθέσεων. Και οι αν και περιορισμένες δυνατότητες απόκρυψης, προσφέρουν τη δυνατότητα να καταρρίψουν μερικά από τα καλύτερα αεροσκάφη μάχης που βρίσκονται σε λειτουργία.

Οι περιορισμοί των δυνατοτήτων SAM

Ωστόσο, ακόμη και με αυτές τις εντυπωσιακές θεωρητικές δυνατότητες, τα σύγχρονα SAMs μεγάλης εμβέλειας όπως το S-400 είναι τόσο καλά όσο το πλαίσιο εντός του οποίου υπάρχουν. Δηλαδή, τα συστήματα μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο αποτελεσματικά ανάλογα με τον τύπο του αντιπάλου που αντιμετωπίζουν. Ένα S-400, για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι μια τρομερή απειλή για μια περιορισμένη εισβολή του εχθρού, αλλά ακόμη και μια πλήρες συστοιχία S-400 έχει μόνο περίπου οκτώ εκτοξευτές πυραύλων, συνήθως με τέσσερις πυραύλους ο καθένας. 32 πύραυλοι είναι σίγουρα αρκετοί για να προκαλέσουν σοβαρή ζημιά σε μια περιορισμένη επίθεση. Αλλά αν μια συστοιχία S-400 ενεργεί μεμονωμένα ή δεν υποστηρίζεται από άλλες σύγχρονες αεράμυνες, πιθανότατα δεν θα έχει αρκετούς πυραύλους για να αντέξει μια αποφασιστική επίθεση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή, όπου πολλοί αγοραστές αναπτύσσουν ακριβά συστήματα σε πυροβολαρχίες (batteries) και όχι σε μεμονωμένες συστοιχίες που είναι η μικρότερη σύνθεση μονάδας πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να έχουν μόνο 16 συνολικούς πυραύλους σε ετοιμότητα.

Και παρά την εντυπωσιακή θεωρητική τους εμβέλεια ο προηγμένος ρωσικός πύραυλος 40N6E έχει υποτιθέμενη εμβέλεια 400 χιλιομέτρων (250 μίλια) τα SAMs μεγάλης εμβέλειας όπως το S-400 εξακολουθούν να είναι ευάλωτα σε επιθέσεις πυραύλων stand-off. Επιπλέον, οι γεωγραφικοί παράγοντες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη χρησιμότητα ενός συστήματος, τα ορεινά χαρακτηριστικά μιας θέσεως είναι ικανά να μπλοκάρουν τους αισθητήρες των συστημάτων. Ένας στόχος χαμηλής πτήσης μπορεί να επωφεληθεί από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και την καμπυλότητα της γης για να αποφύγει μια συμπλοκή με το S-400 πολύ περισσότερο από έναν στόχο υψηλής πτήσης. Έτσι, ενάντια σε έναν πύραυλο κρουζ χαμηλής πτήσης, ένα S-400 πιθανότατα θα βρει επιτυχία σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων παρά σε εκατοντάδες. Τελικά, μια απομονωμένη πυροβολαρχία S-400 ή ακόμα και μια μεγάλη συστοιχία θα είναι, επομένως, ευάλωτη σε μια επίθεση αντιπαράθεσης κορεσμού και μπορεί ακόμη και να καταστραφεί χωρίς να καταστρέψει ούτε ένα εχθρικό αεροσκάφος.

Μελετημένο να είναι «παίκτες σε ένα σύστημα»

Αυτοί οι παράγοντες ενισχύουν ένα βασικό γεγονός για τα συστήματα SAM όπως το S-300 και το S-400, το οποίο είναι ότι ποτέ δεν σχεδιάστηκαν για να λειτουργούν ως αυτόνομα συστήματα και είναι πιο αποτελεσματικά ως μέρος ενός πολύ ευρύτερου ολοκληρωμένου συστήματος αεράμυνας (IADS). Ένα αποτελεσματικό IADS αποτελείται από στρώματα διαφορετικών τύπων SAMs από το πολύ μικρό εύρος έως το πολύ μεγάλο εύρος. Συνδέει επιπροσθέτως πολλά διαφορετικά ραντάρ και διαφορετικούς αισθητήρες για την ανίχνευση διαφορετικών τύπων εχθρικών στόχων. Όσο μεγαλύτερο (γεωγραφικό πεδίο), τόσο πυκνότερο (όσον αφορά τον αριθμό των διαφορετικών συστημάτων εντός) και όσο πιο τεχνολογικά προηγμένο είναι το IADS, τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητά του να προστατεύει έναν δεδομένο εναέριο χώρο.

Τα αντιαεροπορικά μεγάλης εμβέλειας, ενώ αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο κάθε σύγχρονου και αποτελεσματικού IADS, αποτελούν απλώς μέρος του ευρύτερου δικτύου. Στην πραγματικότητα, τα SAMs μεγάλης εμβέλειας σε ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό IADS έχουν ακόμη και τη δική τους φρουρά των SAMs μικρής εμβέλειας, τα οποία έχουν σχεδιαστεί για να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην κατάρριψη εχθρικών όπλων σε μικρή απόσταση χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό όπλων και εξαιρετικά ευέλικτων πυραύλων μικρής εμβέλειας. Βασικά, ο στόχος ενός αποτελεσματικού IADS είναι να συνδυάσει τις πολλές διαφορετικές δυνάμεις των πολλαπλών συστημάτων σε μια ομπρέλα πολυεπίπεδη και πλεονάζουσας άμυνας με σημαντική δύναμη παραμονής ακόμη και υπό συνεχή επίθεση. Σε ένα τέτοιο δίκτυο, το SAM μεγάλης εμβέλειας μπορεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά τελικά είναι μια ομαδική προσπάθεια.

Συγκεκριμένα τρέχοντα υποδείγματα

Τι σημαίνει πραγματικά όλο αυτό το πλαίσιο για το πώς αγοράζονται και εφαρμόζονται επί του παρόντος συστήματα SAM μεγάλης εμβέλειας; Η απάντηση εξαρτάται από το έθνος που έχει στην κατοχή του το σύστημα. Η Ρωσία και η Κίνα είναι αναμφίβολα οι πιο αποτελεσματικοί χρήστες των S-300 και S-400. Και στις δύο χώρες, τα πυραυλικά συστήματα ενσωματώνονται σε πολύ πυκνά και εξελιγμένα IADS που υποστηρίζονται επίσης από μεγάλο αριθμό αναχαιτιστικών μαχητικών.

Οι χώρες που είναι αρκετά επιτυχημένες στη χρήση SAM περιλαμβάνουν και την Τουρκία, όπου το S-400 δεν υποστηρίζεται από σημαντικούς αριθμούς αποτελεσματικών συστημάτων SAM, αλλά εξακολουθεί να αποδεικνύεται πολύ ωφέλιμο επειδή η πρωταρχική αεροπορική άμυνα της Τουρκίας όπως αυτή πολλών άλλων χωρών του ΝΑΤΟ είναι στην πραγματικότητα επικεντρωμένη στα μαχητικά του αεροσκάφη. Το S-400 είναι ουσιαστικά εκεί για να καλύψει ένα κρίσιμο κενό δυνατοτήτων, καθώς η Τουρκία δεν ήταν σε θέση να εκτελέσει αντιβαλλιστικά αμυντικά προγράμματα πυραύλων πριν αγοράσει το σύστημα.

Τέλος, υπάρχουν χώρες όπως η Συρία, της οποίας οι πλατφόρμες S-300 που αποκτήθηκαν πρόσφατα είναι απομονωμένες και περιορισμένες σε ικανότητα. Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος έχει σακατέψει την ευρύτερη IADS της Συρίας, τα πληρώματα της Συρίας είναι αμφισβητήσιμης εκπαίδευσης και οι διαθέσιμες εναέριες άμυνές της είναι τεχνολογικά απαρχαιωμένες. Επιπλέον, ο στόλος μαχητικών της Συρίας είναι ασήμαντος σε σύγκριση με άλλες περιφερειακές αεροπορικές δυνάμεις. Ενώ τα S-300 της Συρίας θα μπορούσαν θεωρητικά να προκαλέσουν κάποια ζημιά στα ισραηλινά αεροσκάφη που επιτίθενται συνεχώς στη χώρα, δεν θα επιβιώσουν για πολύ μετά την εκτόξευση του πρώτου τους πυραύλου.

Τελικά, τα SAMs μεγάλης εμβέλειας όπως το S-400 δεν είναι θαυματουργά όπλα. ακόμη και το πιο αποτελεσματικό IADS είναι πιθανό να κατακλυστεί εάν δέχεται συνεχή επίθεση χωρίς ενίσχυση. Αλλά αν υποστηριχθούν σωστά, μπορούν σίγουρα να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο, ειδικά ενάντια σε πιο περιορισμένες επιθέσεις.