Αναδημοσίευση από  arnegieendowment.org – Marc Pierini 13/02/2021

Επιμέλεια κειμένου – απόδοση: Χρήστος Κατσέας

Το έτος 2023 αποτελεί το διπλό αποκορύφωμα της πολιτικής ζωής του Τούρκου προέδρου: τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές που δεν μπορεί να χάσει και τους εορτασμούς της εκατονταετηρίδας της Δημοκρατίας που και αυτό δεν μπορεί να στερηθεί.

Σε αυτό το σημείο, αυτή η πορεία παρεμποδίζεται από μια βαθιά πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Η συμμαχία του 2018 μεταξύ του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του προέδρου (ΑΚΡ, είναι στην εξουσία από το Νοέμβριο του 2002) και του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) έχει αρχίσει να ραγίζει Επιπλέον, το εξαιρετικά συγκεντρωτικό προεδρικό μοντέλο που εγκαταστάθηκε το 2017 δεν είναι πλέον αποδεκτό από την πλειοψηφία των πολιτών, όπως δείχνουν οι δημοτικές εκλογές του 2019 και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις.

Ενοχλημένη, η τουρκική ηγεσία σκληραίνει τη στάση της μέρα με τη μέρα: Εκκαθαρίσεις, παρενόχληση κομμάτων της αντιπολίτευσης, έλεγχος του Τύπου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σύνθλιψη της κοινωνίας των πολιτών, και ή πολιτικοποίηση του δικαστικού σώματος. Κάποιοι προβλέπουν ακόμα και την απαγόρευση του φιλοκουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP).

Εξωτερικά, η Τουρκία έχει αναπτύξει μια έντονα στρατιωτικοποιημένη εξωτερική πολιτική τα τελευταία χρόνια, στη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη, το Αζερμπαϊτζάν και την ανατολική Μεσόγειο. Αυτή είναι η επίδειξη εξουσίας της «Νέας Τουρκίας», αλλά και, εν μέρει, η επιθυμία επίλυσης μακροχρόνιων στρατηγικών  «πολιτικών διαφορών», όπως η εξάλειψη των βάσεων των Κούρδων ανταρτών του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ), και καθιστώντας τη διαίρεση της Κύπρου μόνιμο χαρακτηριστικό όπως και τροποποιώντας παράνομα τα θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα.

Παράλληλα, ένα τεράστιο στρατιωτικό πρόγραμμα συγκέντρωσης που ξεκίνησε το έτος 2000 γίνεται πλέον πραγματικότητα και μεταμορφώνει βαθιά τη στρατιωτική θέση της χώρας: Ένοπλα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, πύραυλοι από θάλασσα σε θάλασσα, ελικόπτερα, φρεγάτες και υποβρύχια παρατάσσονται ή βρίσκονται υπό κατασκευή. Πιο σημαντικά, η Τουρκία έχει αναπτύξει ρωσικά συστήματα πυραυλικής άμυνας S-400. Το S-400 είναι γνωστό ότι είναι εντελώς ασύμβατο με την αμυντική αρχιτεκτονική του ΝΑΤΟ, χτυπώντας έτσι την Ατλαντική συμμαχία με ένα σημαντικό πλήγμα και εισάγοντας αμφιβολίες για τη θέση της Άγκυρας σε περίπτωση εντάσεων μεταξύ Μόσχας και Δύσης.

Συγκλονισμένη από τη νίκη του Τζο Μπάιντεν, η τουρκική ηγεσία ξαφνικά αντέστρεψε την πολιτική της αφήγηση τον Νοέμβριο του 2020. Ξεχάστε την έκκληση προς τους Γάλλους ψηφοφόρους να «απαλλαγούν το συντομότερο δυνατόν» από τον πρόεδρό τους και τον χαρακτηρισμό «Ναζί» για τους Γερμανούς πολιτικούς, ως ακολούθως έρχονται δηλώσεις για βαθιές μεταρρυθμίσεις, ένα φιλοευρωπαϊκό στρατηγικό όραμα, ατλαντικές διακηρύξεις και επίπονες προσπάθειες για την προώθηση μιας προσωπικής σχέσης με τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ.

Όχι μόνο αυτή η ανεστραμμένη αφήγηση δεν είναι αξιόπιστη, αλλά είναι παρόμοια με πολιτική εξαπάτηση. Οποιαδήποτε πολιτική και δικαστική μεταρρύθμιση που αξίζει θα ήταν αντίθετη του αυταρχικού συστήματος που οικοδομείται υπομονετικά από το 2017 και εδραιώνεται σε καθημερινή βάση. Ποιος στη Δύση θα μπορούσε να πιστέψει αυτή την αφήγηση; Η Ευρώπη πρέπει ασφαλώς να συνυπολογίσει τα θεμελιώδη στοιχεία της Τουρκίας: η χώρα είναι τεράστια, οικονομικά και στρατιωτικά ισχυρή, και πολλές χώρες μέλη της ΕΕ έχουν οικονομικά και χρηματοπιστωτικά συμφέροντα εκεί.

Αλλά η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να συνυπολογίσει μια θεμελιώδη αλλαγή παιχνιδιού: Σήμερα, η Τουρκία, όπως διαμορφώνεται από τη συνταγματική τροποποίηση του 2017 και από τη συμμαχία ΑΚΡ-MHP, δεν αποτελεί πλέον μέρος της «δυτικής ομάδας», είτε από τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είτε από τις στρατιωτικές επιλογές της. Καμία «θετική ατζέντα» δεν θα αντιστρέψει αυτές τις επιλογές, οι οποίες προέρχονται από τις επιλογές των ηγετών και, μέχρι τώρα, από τους ψηφοφόρους. Αυτή η πραγματικότητα θα πρέπει να απαγορεύσει κάθε αφέλεια για πλήρη επανεξέταση της σχέσης της ΕΕ με την Άγκυρα έως το 2023, διότι δεν υπάρχει καμία ευκαιρία να κατευνάσομε τις σχέσεις με την τρέχουσα ηγεσία.

Μέχρι τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 25-26 Μαρτίου, η Άγκυρα θα εργαστεί σε πέντε βασικές πτυχές: να κάνει την Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν και τον Τσαρλς Μισέλ να επισκεφθούν την Τουρκία – να λάβει ένα μαζικό πακέτο βοήθειας για τους Σύριους πρόσφυγες στο έδαφός τους – να βρει υποστήριξη για τις συνομιλίες της με την Ελλάδα σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα – την αποφυγή κυρώσεων και την πίεση στο κράτος δικαίου – και να προσκληθεί ο Τούρκος πρόεδρος σε συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Πολλά αιτήματα συνδέονται στενά με την πολιτική επιβίωση ενός καθεστώτος υπό πίεση, και η ΕΕ καλείται να το ανακουφίσει μέσω της σιωπής στην σύνοδο κορυφής. Με άλλα λόγια, η Ευρώπη καλείται να «επικυρώσει» το αυταρχικό μοντέλο της Τουρκίας και να παραμείνει σιωπηλή στις πολλαπλές επιθέσεις της εναντίον ευρωπαϊκών συμφερόντων.

Ερωτήματα:

Πρέπει να αγνοηθεί εσκεμμένα ο τουρκικός επεκτατισμός στη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική; Πρέπει να εγκαταλειφθούν πολυμερείς λύσεις στις συγκρούσεις στην Κύπρο, τη Λιβύη και τη Συρία; Πρέπει να γίνει δεκτή η απόρριψη από την Τουρκία των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για υποθέσεις υψηλού κύρους όπως αυτές του Σελαχατίν Ντεμιρτάς, του Οσμάν Καβάλα και πολλών άλλων, παρά το γεγονός ότι είναι νομικά δεσμευτικές για την Τουρκία; Πρέπει να συνεχιστεί η στήριξη των κυβερνήσεων της ΕΕ προς τη στρατιωτική ανάπτυξη της Τουρκίας ελλείψει προβολής της μελλοντικής της χρήσης; Τέλος, πρέπει η ΕΕ να παραιτηθεί από τις αξίες και τα συμφέροντά της;

Τις προσεχείς εβδομάδες, οι δημοκρατικές δυνάμεις στην Ευρώπη και την Τουρκία ελπίζουν και υπολογίζουν στην νηφαλιότητα των ευρωπαίων ηγετών.