Γράφει η Βασιλική Μανιάτη
Έναυσμα για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου αποτέλεσε η μετάδοση μιας τηλεοπτικής διαφήμισης, η οποία αναφέρεται στη συμβολή μιας μεγάλης εταιρείας στην δημιουργία πάρκων τσέπης.
Τα τελευταία χρόνια, η συσσώρευση πληθυσμών στις πόλεις συνέβαλε στην πυκνότερη δόμηση τους, με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση των στεγαστικών αναγκών αυτών των πληθυσμών. Όμως, επέφερε και μια σημαντικότατη συνέπεια που δεν είναι άλλη από την ελαχιστοποίηση δημόσιων χώρων και την έλλειψη χώρων πρασίνου σε αυτές τις πόλεις, γεγονός που με τη σειρά του συνέβαλε στην υποβάθμιση ζωής των κατοίκων τους και συνακόλουθα στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Η ανάγκη των κατοίκων προκειμένου να καταστούν οι πόλεις τους βιώσιμες και περισσότερο ανθρώπινες ώθησαν τις τοπικές αρχές στην ανάληψη μιας σειράς πρωτοβουλιών και κινήσεων για τον περιορισμό της υποβάθμισης ζωής και περιβάλλοντος. Μια εξ αυτών αφορούσε στη δημιουργία χώρων πρασίνου και στην αξιοποίηση κενών ή «ξεχασμένων» τμημάτων του αστικού ιστού, μικρά σε μέγεθος, μετατρέποντας τα σε πάρκα τσέπης.
Η επιλογή αυτή των τοπικών αρχών δεν ήταν καθόλου τυχαία διότι τα πάρκα τσέπης διαθέτουν ένα στοιχείο που τα κάνει μοναδικά σε σύγκριση με τα μεγάλα πάρκα. Και αυτό είναι ότι μετατρέπουν ασχεδίαστα κομμάτια γης των πυκνοδομημένων πόλεων, που δεν έχουν βρει κάποια θέση στην καθημερινότητα των κατοίκων και αποτελούν «μελανά» σημεία κάθε γειτονιάς, σε ζωτικούς χώρους.1
Πέρα από την έννοια πάρκα τσέπης, στη βιβλιογραφία συναντώνται και οι όροι «pocket parks», «vest parks», «parklets», «mini parks», «neighbourhood parks». Παράλληλα, δεν υπάρχει ένας αυστηρός ορισμός της έννοιας αλλά πληθώρα ορισμών που όλοι συγκλίνουν σε ένα χαρακτηριστικό της έννοιας, το οποίο είναι η έκταση.
Ένας πρώτος ορισμός είναι ότι τα πάρκα τσέπης συνιστούν ανθρώπινες παρεμβάσεις μικρής μεν κλίμακας, «στρατηγικής» όμως σημασίας και αναγκαιότητας σε επίπεδο γειτονιάς. Είναι μικροί «κενοί» δημόσιοι χώροι που αποκτούν αστικό πράσινο και λειτουργικότητες ανοικτού χώρου (περιβαλλοντικές και κοινωνικές) σε αδόμητες επιφάνειες στον πυκνό αστικό ιστό. Οικόπεδα (ακόμη και κτίρια!) που μένουν εγκαταλελειμμένα και αναξιοποίητα και γεμίζουν σκουπίδια, μικρές νησίδες γης ανάμεσα στα κτίρια, ακάλυπτοι χώροι των πολυκατοικιών, υπαίθρια παρκινγκ μέσα στη πόλη, πεζόδρομοι και στενάκια, θα μπορούσαν να είναι εν δυνάμει πάρκα τσέπης και χώροι αστικού πρασίνου, «αστικά ξέφωτα», κηλίδες δροσιάς και καταφύγια άγριας ζωής.2
Ένας άλλος ορισμός είναι ότι το Πάρκο Τσέπης είναι «ένα πολύ µικρό πάρκο ή υπαίθριος χώρος για δηµόσια αναψυχή ειδικά µια αστική πλατεία ή αυλή µε παγκάκια και σιντριβάνια.»3 Παράλληλα, σύµφωνα µε έναν άλλο ορισµό «Pocket Parks είναι αστικοί υπαίθριοι χώροι εκτεταμένοι σε πολύ µικρή κλίµακα.4
Το Συµβούλιο του Northamptonshire ορίζει τα πάρκα τσέπης ως πράσινους χώρους τους οποίους διαχειρίζεται ο τοπικός πληθυσµός. Είναι χώροι αναψυχής και προστασίας της άγριας ζωής.5
Τέλος, σύμφωνα με τον Goldsteen τα πάρκα τσέπης είναι πάρκα σε πυκνοκατοικημένες τοποθεσίες και καταλαμβάνουν επιφάνειες ανάμεσα σε κτίρια και περιβάλλεται από πεζοδρόμια και τοίχους υφιστάμενων κτιρίων. Το μέγεθος τους συνήθως ισούται με έκταση τριών οικιών το πολύ ή και μικρότερο και εντοπίζονται σε 3 βασικές θέσεις: σε γωνίες, εν μέσω κατοικιών και κατά μήκος εκτάσεων. Οι Marcus και Francis αναφέρουν ότι η έκταση ενός πάρκου τσέπης σε μεγάλες πόλεις όπως η Νέα Υόρκη και η Φιλαδέλφεια μπορεί να είναι μικρότερη του ενός μέτρου.6
Αρκετοί θεωρούν ότι τα πάρκα τσέπης αποτελούν καινοτομία των τελευταίων χρόνων. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει. Η πραγματικότητα είναι ότι η γένεση του θεσμού αυτού σημειώθηκε στην αμερικανική ήπειρο. Ο Whitney North Seymour, Αμερικανός δικηγόρος και Εισαγγελέας επί Προεδρίας Χούβερ,7 επιμένει ότι η κατασκευή του πρώτου μίνι πάρκου (Bowling Green) έλαβε χώρα το 1733, κατόπιν πρωτοβουλίας 3 κατοίκων της Νέας Υόρκης, οι οποίοι επιδίωκαν τη δημιουργία ενός μικρού χώρου (περίπου 2000 m2) για τη διεξαγωγή παιχνιδιών μπόουλινγκ. Σήμερα το πάρκο αυτό εντοπίζεται στο κέντρο της Νέας Υόρκης, όπου εδρεύουν αρκετές επιχειρήσεις.8
Η έννοια «πάρκα τσέπης» εμφανίζεται το 1897 στις ΗΠΑ και πιστώνεται στο Γραμματέα της Επιτροπής Μικρών Πάρκων Jabob Riis, γνωστό για την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων σε αστικό επίπεδο. Αυτή η Επιτροπή προέβη σε μια ανακοίνωση, με την οποία προωθούσε τη μετατροπή κάθε ανεκμετάλλευτου σημείου σε πάρκο τσέπης. Έως το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν είχε σημειωθεί καμία εξέλιξη. Μετά το τέλος του πολέμου όμως, οι ευρωπαϊκές πόλεις προσέφεραν την ευκαιρία οικοδόμησης μικρών πάρκων με ελάχιστο κόστος9, καθώς ανέκυπτε ανάγκη ανοικοδόμησης των πληττόμενων από τον πόλεμο περιοχών και η ανάγκη δημιουργίας δημοσίων χώρων αναψυχής σε διαθέσιμες εκτάσεις γης. Το αποτέλεσμα ήταν το εγχείρημα σχεδιασμού πάρκων τσέπης να στεφθεί με επιτυχία, υπερβαίνοντας τις προσδοκίες, κάτι που οδήγησε στην ανάπτυξη της ιδέας τα επόμενα χρόνια σε ευρύτερη κλίμακα.10
Στη μεταλαμπάδευση της ιδέας των πάρκων τσέπης στην αμερικανική ήπειρο, σημαντικός θεωρείται ο ρόλος του Καθηγητή Karl Linn κατά τις δεκαετίες 1960-1980. Προσπάθησε να πείσει τις δημοτικές αρχές στις πόλεις Βαλτιμόρη, Ουάσινγκτον, και Φιλαδέλφεια για τη δημιουργία γειτονικών κοινοτήτων με σκοπό την ψυχαγωγία σε εκτάσεις γης που είχαν κατασχεθεί από πολίτες λόγω φορολογικών οφειλών. Η ιδέα αυτή βρήκε απήχηση για δυο λόγους: αφενός επειδή προέκυπτε η ανάγκη δημιουργίας χώρων αναψυχής σε πυκνοκατοικημένες περιοχές αφετέρου επειδή ήταν δύσκολη η κάλυψη του κόστους οικοδόμησης δημοσίων πάρκων από τους πόρους που διατίθεντο από τον προϋπολογισμό για δραστηριότητες αναψυχής.11
Στα μέσα του 20ου αιώνα, υλοποιήθηκε ένα project για την ανάπτυξη δικτύου πάρκων τσέπης με σκοπό την αναβάθμιση του περιβάλλοντος των πόλεων. Το 1963, ο Robert Zion πρότεινε κατά τη διάρκεια της έκθεσης «New Parks for New York» την αξιοποίηση των πάρκων τσέπης ως εργαλεία περιβαλλοντικής αποκατάστασης σε μικρή κλίμακα σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. Το 1967, κατασκευάστηκε το Paley Park και είναι επίσημα το πρώτο πάρκο τσέπης κα αποτελεί μοντέλο ανάπτυξης των πάρκων τσέπης σε παγκόσμιο επίπεδο.12
Η δημιουργία πάρκων τσέπης επιβάλλεται για μια σειρά λόγων: Ο κυριότερος είναι ότι αποτελούν ένα ιδιαιτέρως χρήσιμο μέσο ενίσχυσης της πρόσβασης των κατοίκων πόλεων σε πάρκα. Σε πυκνοκατοικημένες πόλεις, υπάρχει έλλειψη κενών εκτάσεων γης και κατά συνέπεια η κατασκευή μεγάλων πάρκων δεν είναι εφικτή. Τα πάρκα τσέπης δεδομένης της μικρής τους έκτασης αποτελούν μια βιώσιμη και εφικτή εναλλακτική λύση για τις πόλεις. Επιπλέον, η δημιουργία τους αναβαθμίζει αναξιοποίητες ή υποβαθμισμένες εκτάσεις γης, οι οποίες μέχρι πρότινος λειτουργούσαν ως πόλος έλξης ανεπιθύμητων ή παράνομων δραστηριοτήτων.13
Η παρουσία πάρκων τσέπης στις πόλεις παρουσιάζει σημαντικά οφέλη σε αυτές σε περιβαλλοντικό, κοινωνικό, οικονομικό αλλά και λειτουργικό επίπεδο. Όσον αφορά το περιβαλλοντικό σκέλος, τα πάρκα τσέπης συνιστούν μια μικρή βιώσιμη κοινότητα. Η ενσωμάτωση της βιωσιμότητας και της κλιματικής αλλαγής στην καθημερινότητα των πολιτών συμβάλλει στην κοινωνική ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον. Ακόμη συνεισφέρουν στη διαφύλαξη των περιβαλλοντικών πόρων και επιφέρουν βελτίωση των μικροκλιματολογικών συνθηκών, διατηρώντας ταυτόχρονα την παρουσία του φυσικού στοιχείου στις πόλεις. Η διαφύλαξη των χωρών πρασίνου είναι ένα καίριο χαρακτηριστικό της περιβαλλοντικής προστασίας. Περιορίζουν την ηχορρύπανση και λειτουργούν ως ρυθμιστές της ποιότητας του αέρα φιλτράροντας τον αέρα από τους ρύπους ενώ τα δέντρα συμβάλλουν στο φιλτράρισμα των ρύπων στο έδαφος και προσφέρουν σκιά, προκειμένου να καταφύγει κάποιος για λίγη δροσιά. Τέλος, τα πάρκα τσέπης ενισχύουν τη βιοποικιλότητα των πόλεων, καθότι παρέχουν καταφύγιο όχι μόνο για τους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμούς αλλά και τα έντομα και τα πουλιά. Οι αστικοί αυτοί κήποι εξαιτίας της μεγάλης ποικιλίας φυτών που διαθέτουν συμβάλλουν στο διαχωρισμό και στην αποθήκευση του CO2, έναν από τους κύριους καταλύτες της κλιματικής αλλαγής.14
Σε κοινωνικό επίπεδο, τα πάρκα τσέπης συνιστούν μια διέξοδο για τους κατοίκους των πόλεων που ασφυκτιούν και αναζητούν πρόσβαση σε μια όαση δροσιάς κοντά στη γειτονιά τους. Τα «πάρκα τσέπης» κερδίζουν ως προς την προτίμηση των πολιτών, εξελίσσονται σε εστίες αναψυχής γειτονιάς, λειτουργούν ως ζωντανά κοινωνικά κύτταρα, είναι ανοικτά και διαθέσιμα στους πολίτες ολόκληρης της πόλης σε τοπικό και σε μητροπολιτικό επίπεδο. Η αμεσότητα, το αδάπανο, η αίσθηση του «δικού μας», η αναβίωση της γειτονικότητας μεταξύ των πολιτών κάθε ηλικίας και των οικογενειών τους και η επαφή με μια «σταγόνα φύσης» δίπλα στο σπίτι τους, καλλιεργούν τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, αναδεικνύουν το αίσθημα προστασίας των χώρων αυτών, το χρέος συντήρησης και την παραπέρα βελτίωση και υπερασπισιμότητα τους15, απωθώντας καταληψίες, παραβατικούς, κατασκηνωτές και ανεπιθύμητες παρουσίες που ρυπαίνουν και βανδαλίζουν, ενώ ενδείκνυνται ως οι πλέον κατάλληλες για άμεση καταφυγή για λόγους ασφάλειας όπως σε περίπτωση σεισμού.16 Η ενίσχυση της υγείας και της ευεξίας των κατοίκων των πόλεων αποτελεί ένα ακόμα θετικό στοιχείο των πάρκων τσέπης.17
Ερευνητές επιδημιολόγοι της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Pennsylvania υπό την εποπτεία του Δρα Βιοστατιστικής Δρα Charles C. Branas, επί μια δεκαετία συνέκριναν περιοχές με «κενά αδιαμόρφωτα οικόπεδα» (αλάνες) με άλλες που είχαν μικρά πάρκα τσέπης, που διέθεταν νοικοκυρεμένους χώρους με φυτεύσεις και στοιχεία καλλωπισμού και παρατήρησαν στη δεύτερη περίπτωση, τον περιορισμό της εγκληματικότητας και τη μείωση των βανδαλισμών. Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε μείωση οπλοχρησίας στην πόλη της Φιλαδέλφεια ανάλογη με την ύπαρξη «διαμορφωμένων» πάρκων μικρών ή και μεγαλύτερων.18
Σε επίπεδο οικονομικό, έχει παρατηρηθεί ο θετικός ρόλος των πάρκων τσέπης στην τόνωση των τοπικών οικονομιών. Για παράδειγμα, οι περιοχές με πάρκα τσέπης επηρεάζουν θετικά την αξία ακινήτων και εκτάσεων γης, με αποτέλεσμα οι τιμές ακινήτων και εκτάσεων γης να παρουσιάζουν ανοδική πορεία. Αυτό αποτυπώθηκε σε ευρήματα 30 ερευνών που διενεργήθηκαν κατά τις δεκαετίες 1940-1990. 19 Κοντά στα πάρκα τσέπης αναβιώνουν καταστήματα, η γρήγορη εστίαση, υπηρεσίες πρώτης ανάγκης, το νοικοκύρεμα και η καλαισθησία κτιρίων και χώρων, κινητικότητα που συνδέεται άμεσα και ορατά με την μικρή αλλά σημαντική οικονομική ανάκαμψη κομματιών της πόλης που γνώρισαν εγκατάλειψη και αδιαφορία.20
Σε λειτουργικό επίπεδο, η δημιουργία πάρκων τσέπης αποσκοπεί όχι στην εξυπηρέτηση των αναγκών των πόλεων αλλά στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων και αναγκών των τοπικών κοινωνιών.21 Επιπλέον, η μεγάλη τους διασπορά στον αστικό ιστό συμβάλλει στην εξυπηρέτηση αριθμητικά περισσότερων χρηστών συγκριτικά με μεγάλα αστικά και υπερτοπικά πάρκα.22
Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των πάρκων τσέπης καθορίζει τους τρόπους χρηματοδότησης τους και την ευθύνη συντήρησης τους. Εάν τα πάρκα τσέπης είναι ιδιοκτησίες ιδιωτών, τότε οι ιδιώτες επενδυτές φέρουν την ευθύνη συντήρησης αυτών των δημόσιων χώρων. Το οικονομικό βάρος για τους δήμους περιορίζεται, όμως περιορίζεται και ο έλεγχος των δημοτικών αρχών σε αυτούς τους χώρους. Η κατάσταση αυτή ευνοεί τον ιδιώτη ο οποίος ενθαρρύνεται για τη διάθεση δημοσίου χώρου σε ακριβές περιοχές με αντάλλαγμα όπως η απόκτηση επιπλέον γης προς αξιοποίηση. Εάν τα πάρκα τσέπης είναι ιδιοκτησίες των πολιτών, τότε αυτοί φέρουν την ευθύνη για την έκδοση αδειών, την εξεύρεση αρχικής χρηματοδότησης για την απόκτηση γης, περιφράξεων, κ.α. Όταν τεθούν σε καθεστώς λειτουργίας, τότε οι χρήστες των πάρκων τσέπης επιφορτίζονται με τη μακροπρόθεσμη συντήρηση τους. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα επιμερισμού του κόστους συντήρησης με το δημοτικό συμβούλιο ή με τις ενώσεις των κοινοτήτων. Σε περίπτωση που δήμοι κατέχουν πάρκα τσέπης, τότε εφαρμόζεται μια προσέγγιση top down, όπου οι κυβερνήσεις κατέχουν τους χώρους και ευθύνονται εξ ολοκλήρου για την χρηματοδότηση και τη συντήρηση τους, περιορίζοντας το ρόλο των δήμων. Τέλος, εάν τα πάρκα τσέπης είναι απόρροια συμπράξεων δημόσιου – ιδιωτικού τομέα, ο ιδιωτικός τομέας δεν θεωρείται ο ιδιοκτήτης αλλά ο ρόλος του συνίσταται στην εξεύρεση χρηματοδότησης, σε δωρεές μετρητών, υλικών ή αστικού εξοπλισμού με αντάλλαγμα την προβολή των λογότυπων τους στους χώρους αυτούς. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, περιορίζεται το οικονομικό βάρος για τις κυβερνήσεις, και από την άλλη τονίζεται η κοινωνική ευθύνη του ιδιωτικού τομέα.23
Εκείνο που χρήζει αναφοράς είναι η συνεισφορά των πάρκων τσέπης στην επίτευξη της πλειοψηφίας των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, η δημιουργία των χώρων αυτών συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην υλοποίηση των κάτωθι στόχων βιώσιμης ανάπτυξης:
– Στόχος 3 που αφορά την υγεία και την ευεξία των πολιτών: Μελέτες αναφέρουν ότι η παρουσία πάρκων τσέπης επιδρά θετικά στην υγεία και ευεξία των πολιτών. Ειδικότερα, διαπιστώνεται ότι οι πολίτες παρουσιάζουν βελτιωμένη διάθεση και στάση, ανάκαμψη της δημιουργικότητάς τους, υποχώρηση του άγχους, βελτιωμένη ψυχική υγεία.24 Αυτό συνεπάγεται μείωση του αριθμού των καταφευγόντων σε ιατρικά κέντρα, νοσοκομεία, ιατρούς, άρα αποσυμφόρηση αυτών των δομών, περιορισμό ιατρικών εξόδων και χορήγησης ιατρικών φαρμάκων και κατ’ επέκταση εξοικονόμηση δαπανών όχι μόνο για τις οικογένειες αλλά και για τα κράτη.
– Στόχος 6 που αφορά την καθαριότητα των υδάτων και την υγιεινή. Ο ρόλος των πάρκων τσέπης στην διαχείριση των υδάτων είναι καίριος. Τα όμβρια ύδατα καθώς ρέουν στους δρόμους των πόλεων και καταλήγουν στους αποχετευτικούς αγωγούς μολύνονται. Σε ορισμένες πόλεις, τα μολυσμένα όμβρια ύδατα εισέρχονται στους ποταμούς, στις λίμνες και στις θάλασσες, με αποτέλεσμα να συνιστούν μια καίρια πηγή μόλυνσης κομβικών υδάτινων οδών. Σε άλλες πάλι πόλεις, παρατηρείται η δυσκολία των υφιστάμενων υποδομών να ανταπεξέλθουν στη διαχείριση των βροχοπτώσεων, πράγμα που οδηγεί σε πλημμύρες και διάβρωση του εδάφους. Επομένως, είναι επιτακτική η ανάγκη εξεύρεσης εναλλακτικών. Και τα πάρκα τσέπης θεωρούνται ως ιδανικές πράσινες υποδομές για τη διαχείριση των υδάτων, καθώς συλλέγουν και συγκρατούν τα μολυσμένα όμβρια ύδατα, ευνοώντας το φιλτράρισμα και τη διήθηση αυτών.25 Ακόμα, σε ορισμένα πάρκα τσέπης έχει προβλεφθεί η δυνατότητα επιστροφής των υδάτων στο έδαφος με αποτέλεσμα την αύξηση των υδάτινων αποθεμάτων.26
– Στόχος 7 που αφορά την προσβάσιμη και καθαρή ενέργεια: Στα πάρκα τσέπης, οι κάτοικοι μιας γειτονιάς έχουν τη δυνατότητα απόλαυσης μορφών ενέργειας όπως η ηλιακή, η αιολική, κ.α. Ακόμα σε πολλά πάρκα όπως στο πάρκο τσέπης στην περιοχή του Κολωνού υπάρχει εγκατεστημένο ένα προηγμένο φωτοβολταϊκό πάνελ το οποίο παρέχει φωτισμό στην περιοχή, και ρυθμίζει παράλληλα την θερμοκρασία, την υγρασία μέσω ενός ψηφιακού πίνακα.27 Τέλος, η ενέργεια προερχόμενη από τους χώρους αυτούς δύναται να χρησιμοποιηθεί για την θέρμανση και την ψύξη των γειτονικών κτιρίων, περιορίζοντας την επιβάρυνση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας.28 Με τα πάρκα τσέπης επιτυγχάνεται η αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η μείωση της κατανάλωσης συμβατικών πηγών ενέργειας, η πρόσβαση περισσότερων πολιτών σε διάφορες μορφές ενέργειας και η ενεργειακή αποδοτικότητα των γειτονικών κτιρίων.
– Στόχος 8 που αφορά την αξιοπρεπή εργασία και την οικονομική ανάπτυξη: Σύμφωνα με μελέτες, η παρουσία πάρκων τσέπης σε γειτονιές έχει θετική επίδραση στην αξία των ακινήτων και των εκτάσεων γης. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση του εισοδήματος των καταναλωτών αλλά και σε αύξηση εσόδων για διάφορες επαγγελματικές ομάδες και για τους δημόσιους φορείς.29 Η δημιουργία θέσεων εργασίας είναι ένα επιπλέον θετικό στοιχείο ως απόρροια της δημιουργίας των πάρκων τσέπης καθώς για τη διαμόρφωσή και τη συντήρησή τους απαιτείται εργατικό δυναμικό.30 Κατ’ επέκταση, επιτυγχάνεται τόνωση του τομέα απασχόλησης, μείωση των ποσοστών ανεργίας και περαιτέρω εξοικονόμηση κοινωνικών επιδομάτων που καταβάλλονται σε άνεργους.
– Στόχος 9 που αφορά τη βιομηχανία, την καινοτομία, και τις υποδομές: Πέρα από τον τομέα απασχόλησης, σαφώς από την ύπαρξη πάρκων τσέπης, ευνοούνται και οι τομείς της βιομηχανίας, της καινοτομίας και των υποδομών. H βιομηχανία που εξειδικεύεται στην αρχιτεκτονική τοπίων και στην κατασκευή πράσινων υποδομών σίγουρα είναι ο πρώτος κερδισμένος. Επίσης, ο κατασκευαστικός κλάδος επιδιώκει την ανακαίνιση ή την ανέγερση κτισμάτων με εγγύτητα σε πάρκα τσέπης. Σε πολλά πάρκα τσέπης υπάρχει δυνατότητα εγκατάστασης προηγμένων υποδομών όπως φωτοβολταϊκά πάνελς, μηχανισμοί φιλτραρίσματος υδάτων, κ.α.
– Στόχος 10 που αφορά τη μείωση των ανισοτήτων: Η εγγύτητα των πάρκων τσέπης στις γειτονιές μειώνει την ανισότητα μεταξύ κατοίκων πόλεων να απολαμβάνουν αγαθά όπως οι χώροι πρασίνου, καθώς τα πάρκα τσέπης είναι χώροι προσβάσιμοι σε όλους εκείνους που διαβιούν κοντά, όπως αναλύθηκε παραπάνω στα οφέλη των πάρκων τσέπης.
– Στόχος 11 που αφορά τις βιώσιμες πόλεις και κοινότητες. Τα πάρκα τσέπης αποτέλεσαν την ιδανική εναλλακτική λύση για τη βιωσιμότητα των πόλεων και κοινοτήτων. Δεδομένου του χαμηλού κόστους δημιουργίας τους και της μικρής έκτασης που καταλαμβάνουν, αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο χωροταξικού σχεδιασμού και συνιστούν οάσεις δροσιάς για τους κατοίκους τους, συνεισφέρουν στην αναβάθμιση της αισθητικής των πόλεων. Ταυτόχρονα οι χώροι αυτοί συνιστούν μια περιβαλλοντικά φιλική εναλλακτική και αμβλύνουν σε σημαντικό βαθμό τις επιπτώσεις της έντονης αστικοποίησης όπως ηχορρύπανση, ατμοσφαιρική ρύπανση, εγκληματικότητα, μετακινήσεις με οχήματα κ.λ.π.
– Στόχος 13 που αφορά τη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα πάρκα τσέπης αποτελούν ένα πολύτιμο σύμμαχο στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Παραπάνω στα οφέλη αναφέρθηκε η συμβολή των χώρων αυτών στο διαχωρισμό και στην αποθήκευση του CO2, στον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου, στην αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας όπως η ηλιακή, η αιολική, στην διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων αλλά και των αποθεμάτων των ενεργειακών πόρων, κ.α.
– Στόχος 15 που αφορά τη ζωή στην επιφάνεια της γης. Στα πάρκα τσέπης βρίσκουν πολλές φορές καταφύγιο διάφορα είδη ζώων και πτηνών. Επιπλέον, η επιφάνεια των πάρκων τσέπης καλύπτεται από δένδρα και φυτικούς οργανισμούς. Επομένως, συνιστούν πηγή ζωής όχι μόνο για τους πολίτες αλλά και για τους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμούς.31
– Στόχος 17 που αφορά τη συνεργασία για την υλοποίηση των στόχων. Όπως αναφέρθηκε στο ιδιοκτησιακό καθεστώς πρωτύτερα, η δημιουργία αυτών των πάρκων πολλές φορές αποτελεί απόρροια συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Ή ομάδων πολιτών που ενδιαφέρονται για την αναβάθμιση της γειτονιάς τους. Εξυπακούεται ότι οι πολίτες που διαβιούν κοντά σε πάρκα τσέπης έχουν όλοι περίπου τα ίδια συμφέροντα δηλαδή τη διαφύλαξη και συντήρηση τους, την αξιοποίηση τους με διάφορους τρόπους, κ.α.
Καθώς πολλές χώρες αντιλαμβάνονται τα οφέλη των πάρκων τσέπης, μεγάλες πόλεις σπεύδουν στη διαμόρφωση πάρκων τσέπης. Ενδεικτικά αναφέρονται:
- Νέα Υόρκη, Paley Park: Από τα παλαιότερα και με τη μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, το Paley Park αποτελεί πρότυπο για τη δημιουργία πάρκου τσέπης σε μια περιοχή με επιχειρηματική δραστηριότητα. Περιβάλλεται από κτίρια από 3 πλευρές και διαθέτει μια πύλη στην 4η πλευρά. Η Νέα Υόρκη διαθέτει 530 δημόσιους χώρους ιδιοκτησίας ιδιωτών που παρέχουν πρόσβαση στο κοινό. Υπάρχει προσβασιμότητα και πλήρη ορατότητα στο πάρκο από έναν πολυσύχναστο δρόμο. 32
- Βερολίνο, Prinzessinnengarten: Δημιουργήθηκε το 2009 ως πιλοτικό έργο στην πλατεία Moritzplatz του Βερολίνου από τη μη κυβερνητική οργάνωση Nomadic Green, η οποία έχει μισθώσει την εν λόγω έκταση για τη δημιουργία μιας αστικής κινητής φάρμας αποσκοπώντας στην παραγωγή υγιεινής τροφής. Η πρωτοτυπία αυτού του πάρκου τσέπης συνίσταται στην αποκόμιση κέρδους για τους ιδρυτές του καθώς εκεί λειτουργεί ένα καφέ που μετατρέπει τα τρόφιμα που παράγονται σε πιάτα φαγητού, λαμβάνουν χώρα εκπαιδευτικά εργαστήρια, παρέχονται συμβουλευτικές υπηρεσίες, γίνονται ξεναγήσεις, κ.α. Εκεί απασχολούνται 11 υπάλληλοι και λαμβάνουν χώρα εβδομαδιαίες συναντήσεις με τους ντόπιους για τη λήψη αποφάσεων σχετικών με τις φιλιξενούμενες δραστηριότητες.33
- Μαδρίτη, Esta es una Plaza “This is a Public Space”. Σε μια περιοχή της κεντρικής Μαδρίτης, το Lavapies με κατοίκους χαμηλών εισοδημάτων και με το μεγαλύτερο πληθυσμό μεταναστών, δημιουργήθηκε αυτός ο χώρος πρασίνου, το 2009 ο χώρος αυτός μετατράπηκε σε ένα ήσυχο και ευχάριστο μέρος μετά την υλοποίηση συνεχών παρεμβάσεων και δράσεων. Η κοινότητα ανέλαβε την εποπτεία του χώρου και το έκτισε εκ νέου ως πάρκο με πολύπλευρη λειτουργία. Εκεί διεξάγονται μαθήματα για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως βιοαέριο και γεωθερμία. Το πάρκο αποτελεί σημείο συνάντησης διαφόρων φορέων όπως ιδρύματα, πανεπιστήμια, για την ανταλλαγή πολιτισμών και τεχνογνωσίας. Λειτουργεί μόνο τις Κυριακές και τις ηλιόλουστες ημέρες.34
- Κολομβία: Σήμερα η πόλη Μπογκότα διαθέτει 1768 πάρκα τσέπης και χρησιμοποιούνται κυρίως από παιδιά και ηλικιωμένους για λόγους αναψυχής.35
- Μαλαισία: Το 2008 η Μαλαισία προέβη στη δημιουργία πάρκων τσέπης στις πολιτείες Negeri Sembilan, Terengganu, Kedah, Johor, Melaka, Perak, Pahang, Sabah and Sarawak και συνεχίζει.36
- Μόντρεαλ: Το καλοκαίρι του 2013, ένα πρωτότυπο πάρκο “τσέπης”, εγκαταστάθηκε σε δρόμο του δημοτικού διαμερίσματος του Plateau-Mont-Royal, στο Μόντρεαλ του Καναδά. Για τη δημιουργία του, μετασκευάστηκε ένα παλιό κοντέινερ, που βάφτηκε σε μπλε χρώμα, και στο εσωτερικό τοποθετήθηκαν παγκάκια και ζαρντινιέρες με λουλούδια. Το parklet καταλαμβάνει τρεις θέσεις στάθμευσης και η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί μια στάση για τους πεζούς που περίμεναν το λεωφορείο σε σημεία της πόλης που δεν υπάρχει σκιά ή κάποιο πάρκο. Ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, και κόστισε 40.000 δολάρια. Έμεινε στο σημείο ως τις 15 Οκτωβρίου, για να μεταφερθεί στη συνέχεια, προκειμένου να αποθηκευτεί για το χειμώνα και να επανατοποθετηθεί στη θέση του το επόμενο καλοκαίρι.37
- Αγγλία: Τον Αύγουστο του 2015, έλαβε χώρα μια πρωτοβουλία του Δήμου του Λονδίνου για δημιουργία 100 πάρκων τσέπης στην ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου. Το πρόγραμμα των Πάρκων Τσέπης (ξεκίνησε το 2013), έδωσε τη δυνατότητα στις γειτονιές, στους απλούς πολίτες και συλλογικότητες να προτείνουν, με τη βοήθεια αρχιτεκτόνων, αρχιτεκτόνων τοπίου και γεωπόνων, σχέδια και δράσεις για την επανάκτηση ξεχασμένων, κενών και εγκαταλελειμμένων οικοπέδων, αστικών κενών προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και σύμφωνα με τις ανάγκες της. Η γειτονιά πρότεινε, σχεδίασε και δημιούργησε για τη γειτονιά. Η χρηματοδότηση του όλου εγχειρήματος κόστισε 2 εκατομμύρια λίρες από πόρους του Δήμου αλλά και χορηγίες τοπικών επιχειρήσεων και ιδρυμάτων. Σήμερα, 100 πάρκα τσέπης με διάφορες μορφές και λειτουργίες (πάρκα παθητικής αναψυχής, παιδότοποι, κοινοτικοί κήποι, αστικοί οπωρώνες, λαχανόκηποι) λειτουργούν και προσφέρουν στους κατοίκους των συνοικιών, καταφύγιο από τους ρυθμούς τις πόλης και «όχημα σύνδεσης» με τη φύση. Βορειότερα, στο Northamptonshire, μια κομητεία των 630 χιλιάδων κατοίκων μέσα σε 18 χρόνια δημιούργησε περισσότερα από 80 πάρκα τσέπης σε πόλεις και χωριά της περιοχής.38
- Χιούστον: Τον περασμένο Απρίλιο, οι κάτοικοι του Χιούστον θεώρησαν ως ευκαιρία τη μετατροπή ενός κενού οικοπέδου που ήταν ιδιοκτησία της πολιτείας σε πάρκο τσέπης. Αυτό ενίσχυσε την ιδέα για την ανάπτυξη δικτύου πάρκων τσέπης σε μια περιοχή που έπασχε από έλλειψη πράσινων χώρων.39
- Παλλήνη: Με απόφαση της δημοτικής αρχής, τον Ιούλιο 2021 ξεκίνησε η διαμόρφωση των τεσσάρων πρώτων «πάρκων τσέπης» στον Δήμο Παλλήνης. Σε πρώτη φάση, θα δημιουργηθούν οκτώ «πάρκα τσέπης». Τα πάρκα θα διαθέτουν φύτευση, καθιστικά, σύγχρονα φωτιστικά σώματα, διαδρόμους για πεζούς και σύστημα αυτόματου ποτίσματος.40
- Αθήνα: Μέχρι σήμερα έχουν δημιουργηθεί πέντε πάρκα τσέπης σε Άνω Κυψέλη, Κολωνό, Παγκράτι, Κεραμεικό και Σεπόλια. Η δημιουργία τους, εντάσσεται στο πρόγραμμα «Υιοθέτησε την πόλη σου». Το πρόγραμμα υλοποιείται για πρώτη φορά στην Αθήνα και αποτελεί μια πλατφόρμα ανάπτυξης συνεργασιών μεταξύ του Δήμου Αθηναίων και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Σήμερα, περισσότεροι από 100 ιδιωτικοί φορείς, σύλλογοι και ιδρύματα, συμμετέχουν στο πρόγραμμα δίνοντας τη δυνατότητα να γίνουν μέσω δωρεών σημαντικές αλλαγές στην πόλη με ταχύτητα, ευελιξία και διαφάνεια.41
- Κοπεγχάγη: Η δημοτική αρχή δημιουργεί πάρκα τσέπης αδιακρίτως χώρων (επεμβαίνει όπου υπάρχει ελεύθερη επιφάνεια) αρκεί να είναι διαθέσιμοι για διαμόρφωση και με σαφή όρια ιδιοκτησίας. Στη Δανία έχει γίνει εμπεριστατωμένη έρευνα για τα πάρκα τσέπης και συγκριτικές μελέτες μεταξύ των μικρών και μεγάλων πάρκων οι οποίες τονίζουν τον μεγάλο βαθμό αποδοχής των μικρών πάρκων τσέπης από τους πολίτες, Οι Δανοί τα ονομάζουν και Small Public Urban Green Spaces (SPUGS) ώστε να περιλάβουν όλες σχεδόν τις «παρκοποιήσιμες» επιφάνειες που υπάρχουν στην πόλη, επιδιώκοντας μια πιο «μαξιμαλιστική» φιλοσοφία και έναν περιεκτικότερο «ορισμό» των ανοικτών χώρων (όσο περισσότεροι τόσο καλύτερα…).
Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στο πρόγραμμα «Green and Blue Solution» που εξαγγέλθηκε και ξεκίνησε από το καλοκαίρι του 2015 από τον Δήμαρχο της Κοπεγχάγης Morten Kabell, γνωστό και ως πρόγραμμα «Αντιμετώπισης των πλημμυρών με πλημμύρες…» προϋπολογισμού 9,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων.., δημιουργώντας διάσπαρτα μικρά πάρκα τσέπης με «εσωτερικά βυθίσματα και περιμετρική πλούσια βλάστηση», δηλαδή πολλές τεχνητές λίμνες διάσπαρτες στην πόλη που θα συγκεντρώνουν τις απορροές της πόλης από τις όλο και συχνότερες καταιγίδες λόγω της κλιματικής αλλαγής και αντί αυτές οι ποσότητες νερού να διοχετεύονται στο δίκτυο αποχέτευσης, θα καταλήγουν τελικά στη θάλασσα αφού θα ρέουν κατά μήκος επιλεγμένου δικτύου δρόμων της πόλης που θα λειτουργούν ως «ανοικτοί στραγγιστικοί αγωγοί» κατά μήκος των ρείθρων και όχι στο οδόστρωμα».42
Παραπομπές
- https://www.citybranding.gr/2013/03/blog-post_7.html
- http://worldagronomists.blogspot.com/2017/08/t-pocket-parks.html
- https://www.dictionary.com/browse/pocket-park
- http://depts.washington.edu/open2100/pdf/2_OpenSpaceTypes/Open_Space_Types/pocket_parks.pdf
- https://www.northamptonshireparks.co.uk/northamptonshire-pocket-parks/Pages/default.aspx#_ga=2.92788829.1374668723.1628509768-627455842.1628509768
- Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
- https://en.wikipedia.org/wiki/Whitney_North_Seymour
- https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1757-899X/471/11/112018/pdf
- Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
10.&11. https://polen.itu.edu.tr/bitstream/11527/18932/1/636944.pdf
12. Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
13. https://www.tpl.org/sites/default/files/Pocket%20Park%20Tool%20Kit_FINAL.pdf
14. Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
15. http://worldagronomists.blogspot.com/2017/08/t-pocket-parks.html
17. Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
18. http://worldagronomists.blogspot.com/2017/08/t-pocket-parks.html
19. Cecil C. Konijnendijk Matilda Annerstedt Anders Busse Nielsen Sreetheran Maruthaveeran, «Benefits of Urban Parks – A systematic review A Report for IFPRA», Copenhagen & Alnarp, January 2013
20. http://worldagronomists.blogspot.com/2017/08/t-pocket-parks.html
21. https://www.nrpa.org/contentassets/f768428a39aa4035ae55b2aaff372617/pocket-parks.pdf
23. Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
24. https://www.fs.fed.us/pnw/pubs/journals/pnw_2017_wolf004.pdf
25. https://www.tpl.org/sites/default/files/Pocket%20Park%20Tool%20Kit_FINAL.pdf
26.& 27. https://www.holcim.com/pocket-parks-transforming-athens
28. throughsustainability.com%2Fpocket-parks-athens-urban-sustainability%2F&usg=AOvVaw1lZ0O2_VOMoBNb_lQD68Dg
31. https://depts.washington.edu/open2100/Resources/2_OpenSpaceTypes/Open_Space_Types/pocket_parks.pdf
32., 33, 34 Mennatallah Hamdy & Rovena Plaku, “Pocket Parks: Urban Living Rooms for Urban Regeneration”, 2ILS Institute for Regional and Urban Development, Dortmund, Germany, March 2021
35. American Planning Association and CTS EMBARQ MEXICO, Toolkit for community participation – Pocket Parks
36. Nur Idzhainee Hashim*, Yusof NHS, Ahmad Nazrin Aris Anuar and Firdaus Check Sulaima, The Restorative Environment Offered by Pocket Park at Laman Standard Chartered Kuala Lumpur, Journal of Hotel and Business Management, March 2019
37. https://kede.gr/ena-parko-tsepis-sto-montreal/
40. http://www.pallini.gr/posts/3337
41. https://www.iefimerida.gr/poli/parka-tsepis-oaseis-prasinoy-athina-anases-oxygonoy
Γεωπαρατήρηση 