Γράφει η Βασιλική Μανιάτη

Τους τελευταίους μήνες, παρατηρείται μεταστροφή των κρατών στο ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας με αποτέλεσμα να αποτελεί κυρίαρχο θέμα πολλών συζητήσεων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Και αυτό όχι άδικα, δεδομένης της πρωτόγνωρης ενεργειακής κρίσης, η οποία αγγίζει σχεδόν κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας και ωθεί τα κράτη στην αναζήτηση άλλων πηγών ενέργειας ώστε να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες και να αμβλύνουν τις πολλαπλές επιπτώσεις αυτής της ενεργειακής κρίσης στην εθνική τους οικονομία. Κατά συνέπεια, τα κράτη στρέφονται στις πηγές ανανεώσιμης ενέργειας (ΑΠΕ) και επιλέγουν πηγές ενέργειας όπως η πυρηνική ενέργεια.

Η πυρηνική ενέργεια συνιστούσε για αρκετά χρόνια απαγορευτικό θέμα για τις ηγεσίες πολλών κρατών. Άλλωστε υπάρχουν αρκετοί λόγοι που συνηγορούσαν υπέρ της αρνητικής στάσης της διεθνούς κοινότητας για την πυρηνική ενέργεια. Η ρίψη ατομικών βομβών πρώτα στην Χιροσίμα την 6^η Αυγούστου 1945 και στο Ναγκασάκι τρεις ημέρες αργότερα ήταν αρκετή για να γίνουν αντιληπτές σε όλους οι ολέθριες επιπτώσεις της χρήσης πυρηνικών όπλων και να ιδρυθούν το 1957 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας και η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας με σκοπό τον έλεγχο και τη διαχείριση της ατομικής ενέργειας και την αποτροπή χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για πολεμικούς σκοπούς. 

Στη συνέχεια, τα πυρηνικά ατυχήματα  του Τσέρνομπιλ (1986) και της Φουκουσίμα (2011) που τοποθετήθηκαν στην ανώτερη βαθμίδα της διεθνούς κλίμακας πυρηνικών συμβάντων και χαρακτηρίστηκαν ως πυρηνικά ατυχήματα επιπέδου 7¹ – συνέβαλαν στην ενίσχυση της αρνητικής στάσης των κρατών, τα οποία ανέλαβαν διάφορες πρωτοβουλίες για την προστασία των πολιτών τους και την αποτροπή πολεμικών επιθέσεων που θα έθεταν σε κίνδυνο τη σταθερότητα σε διεθνές επίπεδο. Η κυριότερη εξ αυτών ήταν η υπογραφή Συνθηκών δεσμευτικών για τα συμβαλλόμενα μέρη. Όπως η Συνθήκη περί μη διάδοσης πυρηνικών όπλων το 1970 και έχει βαρύνουσα σημασία που απαριθμεί 191 συμβαλλόμενα κράτη μέλη, όπου συγκαταλέγονται πέντε πυρηνικά κράτη : ΗΠΑ, Ρωσία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Κίνα και η διάρκεια της είναι απεριόριστη.² Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνταν μεταγενέστερες συνθήκες όπως:

• η Αντιβαλλιστική Συνθήκη Πυραύλων (διμερής συνθήκη μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης το 1972 που αποσκοπούσε στον περιορισμό της χρήσης αντιβαλλιστικών πυραύλων), 
• η Σύμβαση για τα χημικά όπλα (πολυμερής συμφωνία που υπογράφηκε από 175 κράτη και απαγορεύει την ανάπτυξη, παραγωγή, αποθήκευση και χρήση χημικών όπλων), 
• η Συνθήκη πλήρους απαγόρευσης των δοκιμών (διεθνής συνθήκη που απαγορεύει την έκρηξη πυρηνικών συσκευών), η Στρατηγική και Σύμβαση για μείωση των τακτικών όπλων  μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης και αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη μείωση των όπλων στην ιστορία.³ 
• η Συνθήκη START (διμερής συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας το 2010 για περιορισμό βαλλιστικών πυραύλων και αποτροπή της αύξησης του αριθμού πυρηνικών κεφαλών και ανάπτυξη πυρηνικών συστημάτων σε συνθήκες διαφάνειας.⁴ 
• η πυρηνική συμφωνία JCPOA το 2015 μεταξύ Ιράν και πολλών παγκόσμιων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου το Ιράν συμφώνησε να “διαλύσει” μεγάλο μέρος του πυρηνικού του προγράμματος.⁵
• και η Συνθήκη Απαγόρευσης Πυρηνικών όπλων το 2017 (τέθηκε σε ισχύ στις 22 Ιανουαρίου 2021 και αποτελεί την πρώτη πολυμερή συμφωνία παγκοσμίως που απαγορεύει τα πυρηνικά όπλα στο σύνολό τους).⁶ 

Εκτός από την υπογραφή Συνθηκών, διάφορα κράτη προέβησαν και σε περαιτέρω κινήσεις. Για παράδειγμα, η Σουηδία με δημοψήφισμα το 1980 αποφάσισε την πλήρη εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας και το κλείσιμο των πυρηνικών εργοστασίων.⁷ Στην ίδια κατεύθυνση, κινήθηκε και η Γερμανία που αποφάσισε να πάρει διαζύγιο από την πυρηνική ενέργεια το 2000, όταν το Κοινοβούλιο της χώρας ψήφισε υπέρ του τερματισμού κάθε εξάρτησης από τις μονάδες που λειτουργούν με ουράνιο.⁸ Τέλος, χρήζει αναφοράς η συμφωνία Βουλγαρίας, Λιθουανίας και Σλοβακίας να θέσουν εκτός λειτουργίας τους πυρηνικούς αντιδραστήρες τους. Και μάλιστα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για θέσπιση ειδικού χρηματοδοτικού προγράμματος για τον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων και τη διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων.⁹ 

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, διαπιστώνεται ότι η πυρηνική ενέργεια αποτελεί ένα ζήτημα που προκαλεί αντιδράσεις στο εσωτερικό των κρατών εξαιτίας των σοβαρών επιπτώσεων που επιφέρει η χρήση της. Ωστόσο, παρατηρείται ότι πολλές φορές σε διάφορες εκλογικές αναμετρήσεις οι διάφοροι υποψήφιοι που κατέρχονται στον εκλογικό στίβο επιλέγουν να συμπεριλάβουν το ζήτημα αυτό στην εκλογική τους ατζέντα. Και αυτό γιατί παρά τα όποια αρνητικά της πυρηνικής ενέργειας όπως η πρόκληση πυρηνικών ατυχημάτων, οι υποψήφιοι εστιάζουν στα θετικά της πυρηνικής ενέργειας (όπως η υψηλή πυκνότητα ενέργειας, το χαμηλό κόστος σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα, η διαθεσιμότητα της 24 ώρες σε καθημερινή βάση, η εκπομπή λιγότερων αερίων θερμοκηπίου σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα, η απαίτηση μικρής έκτασης χώρου για την κατασκευή ενός πυρηνικού εργοστασίου και μικρή ποσότητα των παραγόμενων πυρηνικών αποβλήτων)¹⁰ και εκτιμούν ότι η χρήση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς θα συμβάλλει στην ευημερία των χωρών τους.

Για παράδειγμα, στις επικείμενες προεδρικές εκλογές στη Γαλλία ο νυν πρόεδρος και εκ νέου υποψήφιος για τον προεδρικό θώκο Εμ. Μακρόν πρωτοστατεί στην χρήση πυρηνικής ενέργειας και την κατασκευή έξι νέων πυρηνικών εργοστασίων. Αλλά και ακροδεξιοί υποψήφιοι όπως ο Eric Zemmour και η Marine Le Pen τάσσονται ανοιχτά υπέρ της πυρηνικής ενέργειας και κατασκευής νέων πυρηνικών εργοστασίων. Η στάση τους αυτή δικαιολογείται από το γεγονός ότι η Γαλλία καλύπτει τις ανάγκες της σε ηλεκτρική ενέργεια κατά το 70% από την πυρηνική ενέργεια.¹¹ 

Οι επικείμενες προεδρικές εκλογές στη Γαλλία δεν είναι οι μόνες εκλογές όπου η πυρηνική ενέργεια συνιστά μέρος της προεκλογικής ατζέντας των υποψηφίων. Το ίδιο συμβαίνει και με τις επικείμενες προεδρικές εκλογές στη Νότια Κορέα. Η Νότια Κορέα έχει περιορίσει τη δυνατότητα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας τα τελευταία χρόνια, με τον απερχόμενο Πρόεδρο Moon να ασκεί πίεση για αναστολή κατασκευής νέων πυρηνικών εργοστασίων αλλά και για τερματισμό της λειτουργίας των υφιστάμενων εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο νυν υποψήφιος του Δημοκρατικού κόμματος Lee, που έχει προτείνει πολιτικές που συμβαδίζουν με τις θέσεις και την πολιτική του Moon. Ο Lee τάσσεται ανοιχτά κατά της κατασκευής νέων πυρηνικών εργοστασίων, ενώ είναι υπέρ της διατήρησης των υφιστάμενων και εκείνων που είναι υπό κατασκευή. Όμως διαφοροποιείται από τον Moon όσον αφορά την πλήρη κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας και υποστηρίζει τον περιορισμό της. Επιδιώκει την επίτευξη τoυ στόχου της ουδετερότητας του άνθρακα νωρίτερα το 2040 και όχι το 2050 όπως επιδίωκε ο Moon. Αντίθετα, ο εκλογικός αντίπαλος του  Yoon Seok-Yeol της παράταξης «Εξουσία των Υπηκόων» είναι υπέρ της αναβίωσης της πυρηνικής βιομηχανίας και έχει δεσμευτεί για τερματισμό της πολιτικής του Moon για κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας. Επιπλέον, επιδιώκει την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών αποσκοπώντας στην επιμήκυνση του χρόνου ζωής των υφιστάμενων πυρηνικών αντιδραστήρων και στην παραγωγή πράσινου υδρογόνου με την αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας.¹² 

Στην Ταιβάν στο δημοψήφισμα της 18ης Δεκεμβρίου 2021, νικητής αναδείχθηκε η κυβερνώσα παράταξη του Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος και ηχηρή ήττα για την αντιπολίτευση. Η διενέργεια του εν λόγω δημοψηφίσματος αφορούσε τέσσερα θέματα στα οποία συγκαταλεγόταν και η πυρηνική ενέργεια και ειδικότερα την επανεκκίνηση του πυρηνικού αντιδραστήρα Νο 4. Το Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα αντιτίθετο στην επανεκκίνηση του πυρηνικού αντιδραστήρα και ισχυρό ρόλο είχε παίξει σε αυτήν του την θέση οι δεσμοί του κόμματος με το περιβαλλοντικό κίνημα στην Ταϊβάν που υποστήριζε ότι η συχνή σεισμική δραστηριότητα που λάμβανε χώρα καθιστούσε την χρήση της πυρηνικής ενέργειας επικίνδυνη. Από την άλλη το κόμμα της αντιπολίτευσης, το Kuomintang υποστήριζε την αναγκαιότητα της πυρηνικής ενέργειας προκειμένου να αποφευχθεί τυχόν έλλειψη επάρκειας ενέργειας και να αμβλυνθούν προβλήματα που είχαν να κάνουν με την ατμοσφαιρική ρύπανση.¹³ 

Το 2021, οι εκλογές στην Ιαπωνία ανέδειξαν τον Φούμιο Κισίντα ως το νέο ηγέτη της χώρας. Παρότι ως ζητήματα πρωταρχικής σημασίας θεωρούνταν η πανδημία του κορωνοϊού και η οικονομική πολιτική, οι διαφορετικές απόψεις των υποψηφίων για την ενεργειακή πολιτική της χώρας – όπου συμπεριλαμβανόταν και ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας και των πηγών ανανεώσιμης ενέργειας στην επίτευξη των κλιματικών στόχων της Ιαπωνίας – προσέλκυσαν περισσότερο το ενδιαφέρον των ψηφοφόρων. O Κισίντα θεωρούσε ότι η πυρηνική ενέργεια είναι κύρια πηγή ηλεκτρικής ενέργειας βασικού φορτίου. Ο αντίπαλός του Τάρο Κόνο ήταν κατά της πυρηνικής ενέργειας και προκάλεσε ανησυχία στο λόμπυ των διαχειριστών πυρηνικής ενέργειας, η οποία αποτυπώθηκε σε δήλωση του Προέδρου της Ομοσπονδίας Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας, Kazuhiro Ikebe. Ο Ikebe αποκάλεσε τους κλιματικούς στόχους φιλόδοξους και υποστήριξε ότι πρέπει να σταλεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα για τη βιώσιμη αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας που συνιστά σχεδόν εσωτερική πηγή ενέργειας και πηγή ενέργειας με μηδενικές εκπομπές άνθρακα.¹⁴ 

Το ίδιο έτος, στις ολλανδικές εκλογές το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) έθεσε το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας ως θέμα της εκλογικής ατζέντας, διότι εκτιμούσε ότι η χρήση της συνιστά αναγκαιότητα για την επίτευξη των εθνικών στόχων στον τομέα του κλίματος. Υπέρ αυτής της θέσης τάχθηκε και το κόμμα των Χριστιανοδημοκρατών. Αντιτάχθηκαν όμως το κόμμα της Χριστιανικής Ένωσης (CU) και τα κόμματα της αριστεράς. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί η απουσία ξεκάθαρης θέσης του κόμματος των κεντρώων Δημοκρατικών (D66), καθώς από τη μια τασσόταν υπέρ της δυνατότητας παικτών της αγοράς να υποβάλουν αιτήσεις για χορήγηση άδειας κατασκευής πυρηνικών εργοστασίων και από την άλλη δεν έδειχνε καμία διάθεση για χορήγηση κρατικών ενισχύσεων στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας.¹⁵ Η νέα κυβέρνηση συνασπισμού που προέκυψε από αυτές τις εκλογές, κατέληξε σε συμφωνία συνασπισμού όπου αποτυπώνονται ο σχεδιασμός της για επένδυση επιπλέον 500 εκατ. ευρώ σε άλλες πηγές ενέργειας όπως η πυρηνική αλλά και η πρόθεσή της για διατήρηση του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας για να περιοριστεί η εξάρτησή της χώρας από την εισαγωγή φυσικού αερίου.¹⁶ 

Το 2016, στις αμερικανικές εκλογές η πυρηνική ενέργεια αποτέλεσε επίσης μέρος της εκλογικής ατζέντας των υποψηφίων. Η Χίλαρι Κλίντον έχοντας διατελέσει Γερουσιαστής στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης διέθετε σημαντική εμπειρία στο ενεργειακό κομμάτι, καθότι είχε διαχειριστεί ζητήματα σχετικά με την παγκόσμια ενεργειακή πολιτική, το κλίμα και τα πυρηνικά όπλα. Επιπλέον στη Νέα Υόρκη κυρίαρχες μορφές ενέργειας αποτελούσαν η πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο. Υποστήριξε το σχέδιο του Προέδρου Ομπάμα για την Καθαρή ενέργεια, τάχθηκε υπέρ των μη ορυκτών καυσίμων και μορφών ενέργειας όπως το αέριο και γενικά υπέρ της πυρηνικής ενέργειας. Δεν επιθυμεί την παύση λειτουργίας πυρηνικών εργοστασίων και ιδίως εκείνων στην πολιτεία της Νέας Υόρκης. Ο έτερος υποψήφιος και Κυβερνήτης της Πολιτείας του Οχάιο, John Kasich, επίσης έμπειρος στα ενεργειακά ζητήματα καθώς ως μέλος του Κογκρέσου είχε λάβει μέρος πολλές σε ψηφοφορίες αναφορικά με ενεργειακά ζητήματα ήταν σθεναρός υποστηρικτής του άνθρακα και αυτό γιατί αυτό ευθύνεται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην πολιτεία του Οχάιο σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50%. Όμως δεν διατυπώνει καμία θέση για την πυρηνική ενέργεια, μολονότι αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πηγή ενέργειας στην πολιτεία του. Από την άλλη, ο Tedd Cruz δεν γνωρίζει και πολλά για τον τομέα της ενέργειας. Είναι υπέρ των ορυκτών καυσίμων και θεωρεί την κλιματική αλλαγή μια απάτη. Δεν αναφέρει τίποτα όσον αφορά την πυρηνική ενέργεια και επιθυμεί την κατάργηση του Υπουργείου Ενέργειας. Ο Berny Sanders είναι ο υποψήφιος με την πιο επιθετική στάση κατά των ορυκτών καυσίμων και τάσσεται 100% υπέρ των πηγών ανανεώσιμης ενέργειας. Όσον αφορά την πυρηνική ενέργεια είναι εντελώς αντίθετος. Επιδιώκει τον τερματισμό της ανανέωσης όλων των αδειών για τα πυρηνικά και την ταχύτερη παύση λειτουργίας όλων των πυρηνικών εργοστασίων και την αντικατάσταση αυτών από εργοστάσια παραγωγής φυσικού αερίου. Τέλος, τάσσεται κατά του χώρου διάθεσης πυρηνικών αποβλήτων στο όρος Γιούτα. Ο τελευταίος υποψήφιος για τον προεδρικό θώκο, Ντόναλντ Τραμπ έχει άγνοια για τα ενεργειακά ζητήματα. Είναι υπέρ της πυρηνικής ενέργειας αλλά προτιμάει το φυσικό αέριο.¹⁷ 

Το 2009 στην Ινδία, η πυρηνική ενέργεια αποτέλεσε μείζον θέμα της εκλογικής αναμέτρησης καθότι είχε προηγηθεί η σύναψη συμφωνίας μεταξύ ΗΠΑ – Ινδίας στον τομέα των πυρηνικών. Το κόμμα Bharatiya Janata και τα αριστερά κόμματα αντιτάχθηκαν στη συμφωνία αυτή, και δεσμεύτηκαν για την αναθεώρηση της σε περίπτωση ανόδου τους στην εξουσία. Από την άλλη η νίκη της κυβερνώσας παράταξης Ενωμένη Προοδευτική Συμμαχία (UPA) με ενισχυμένη πλειοψηφία στην εκλογική αυτή αναμέτρηση αυτόματα συνεπαγόταν υλοποίηση της συμφωνίας αυτής. ¹⁸

Τέλος, το 2007 στην Αυστραλία, η πυρηνική ενέργεια αναδείχθηκε μείζον ζήτημα της εκλογικής αναμέτρησης ως απόρροια της αυξανόμενης ανησυχίας για απειλές στην ενεργειακή ασφάλεια, την αύξηση τιμών στις ενεργειακές αγορές και το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σημαντικό ρόλο έπαιξε τότε και η υπογραφή συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και Ινδίας στον τομέα των πυρηνικών, συμφωνία που άνοιξε το κουτί της Πανδώρας για την Αυστραλία. Η τότε κυβέρνηση Howard τασσόταν υπέρ της εκπόνησης ενός τεράστιου πυρηνικού προγράμματος που θα περιλάμβανε την κατασκευή περισσότερων από 50 εργοστασίων, εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου και χώρους διάθεσης πυρηνικών αποβλήτων. Ακόμα επιδίωκε την εξαγωγή ουρανίου προς την Ινδία και τη Ρωσία.  Ο Howard θεωρούσε ότι η πυρηνική ενέργεια ήταν πηγή ελπίδας και συνιστούσε μέρος του μέλλοντος της Αυστραλίας. Στον αντίποδα το κόμμα των Εργατικών και ο εκλογικός του αντίπαλος Rodd τάχθηκαν κατά της πυρηνικής ενέργειας και κατ΄επέκταση κατά του εμπλουτισμού εγκαταστάσεων ουρανίου και κατά των εξαγωγών ουρανίου στην Ινδία και στη Ρωσία.¹⁹ 

Παραπομπές

1. https://www.kathimerini.gr/world/423833/tsernompil-1986-foykoysima-2011/
2. https://www.kathimerini.gr/world/936343/diethnis-symfonia-gia-ta-pyrinika/
3. https://el.eferrit.com/%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%BF-%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CE%B3%CF%87%CE%BF%CF%82-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%8C%CF%80%CE%BB%CF%89%CE%BD/
4. https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/treaty-between-the-united-states-of-america-and-the-russian-federation-on-measures-for-the-further-reduction-and-limitation-of-strategic-offensive-arms/
5. https://www.cfr.org/backgrounder/what-iran-nuclear-deal
6. https://www.amnesty.gr/news/articles/article/24158/oie-oi-pyrinikes-dynameis-prepei-na-symmetashoyn-stin-istoriki-synthiki
7. https://www.kathimerini.gr/world/348620/pyriniki-energeia-sti-soyidia/
8. https://www.kathimerini.gr/economy/international/561665323/loyketo-sta-pyrinika-ergostasia-vazei-i-germania/
9. https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/62/kernenergie
10. https://el.thpanorama.com/articles/medio-ambiente/14-ventajas-y-desventajas-de-la-energa-nuclear.html
11. https://www.lemonde.fr/le-monde-in-english/article/2022/01/25/nuclear-energy-an-intruder-in-the-presidential-election_6110900_5026681.html
12. https://www.argusmedia.com/en/news/2295253-s-korea-election-offers-potential-for-nuclear-change
13. https://thediplomat.com/2021/12/dpp-sweeps-taiwans-latest-referendum-vote/
14. https://www.energyintel.com/0000017b-eed6-de08-a5fb-fef692810000
15. https://think.ing.com/articles/dutch-election-result-could-boost-energy-transition
16. https://energypress.gr/news/ollandia-i-kyvernisi-synaspismoy-tha-ependysei-500-ekatommyria-eyro-se-pyrinika
17. https://www.forbes.com/sites/jamesconca/2016/04/18/energy-and-the-2016-presidential-candidates/?sh=30e9f0b42974
18. https://www.nature.com/articles/news.2009.487
19. https://www.armscontrol.org/act/2008-04/features/elections-enduring-realities-australia%E2%80%99s-nuclear-debate