Η αντιμετώπιση των εγκλημάτων πολέμων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

By geoparatirisy - Earth observation on 30 Απριλίου 2022 • ( Σχολιάστε )

Γράφει η Βασιλική Μανιάτη

«Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς. Και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους.» (Ηράκλειτος)

Ο πόλεμος αποτελεί διαχρονικό φαινόμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε διάφορες χρονικές περιόδους, πολλά κράτη επικαλούμενα διάφορους λόγους κατέφευγαν στην πρακτική του πολέμου. Το κύριο διακύβευμα όμως ήταν η διασφάλιση των συμφερόντων τους. Κατά τη διάρκεια αυτών των πολέμων, οι εμπόλεμες πλευρές επιδίδονταν σε πράξεις ειδεχθείς, πράξεις που διακρίνονταν από πρωτοφανή βία και αγριότητα, γνωστές ως «εγκλήματα πολέμου».
Παραδείγματα εγκλημάτων πολέμου καταγράφονται ήδη από την αρχαιότητα. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου όπως η σφαγή των αρσενικών γόνων των αποστασιάντων Μυτιληναίων από τους Αθηναίους, η εξόντωση των ηττημένων Αθηναίων από τους Συρακούσιους, η σφαγή των Μηλίων από τους Αθηναίους εξαιτίας της ουδέτερης στάσης που τήρησαν1, αλλά και η στάση των νικητών Σπαρτιατών απέναντι στους Αθηναίους στην τοποθεσία Αιγός Ποταμούς2

Εγκλήματα πολέμου έχουμε και στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα οποία οδήγησαν στην ίδρυση του πρώτου διεθνούς δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου (1474).³ Συγκεκριμένα, ο Sir Peter Von Hagenbach κυβερνήτης της πόλης Breisach θεωρήθηκε υπεύθυνος για το καθεστώς τρομοκρατίας που επικρατούσε κατά τη θητεία του. Οι κάτοικοι επαναστάτησαν και ο ίδιος συνελήφθη και δικάστηκε, με την κατηγορία διάπραξης εγκλημάτων πολέμου. Το δικαστήριο που απαρτιζόταν από 28 δικαστές των συμμαχικών κρατών, τον έκρινε ένοχο και τον καταδίκασε σε θάνατο.⁴

Τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναδύθηκαν ως ένας κλάδος του διεθνούς δικαίου το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, όταν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο ή το σώμα του δικαίου που ρύθμιζε τον πόλεμο, εξειδικεύτηκε πρώτα στις διεθνείς συνθήκες. Μέχρι τότε, αυτοί που προέβαιναν σε πράξεις βίας ενώ βρίσκονταν σε περίοδο πολέμου, αντιμετωπίζονταν ως προδότες, υποκινητές ή εχθροί.⁵

Το 1863 εκδόθηκε ο Κώδικας Lieber, τον οποίο χρησιμοποίησε ο τότε Αμερικανός Πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν για να ρυθμίσει με κανόνες τη συμπεριφορά των στρατευμάτων των Ηνωμένων Πολιτειών στο πεδίο της μάχης. Μολονότι δεν υπήρχε ευθεία αναφορά στον όρο «εγκλήματα πολέμου», ο Κώδικας Lieber όριζε ότι το Δίκαιο του Πολέμου καταδίκαζε τη σκληρότητα και την κακοπιστία που επιδεικνύονταν από τις εχθρικές δυνάμεις εν ώρα πολέμου και προέβλεπε την αυστηρή τιμωρία των παραβιάσεων των πολεμικών κανόνων. Παράλληλα, προβλεπόταν η δίωξη των στρατιωτών που παραβίαζαν το πολεμικό δίκαιο και η δικαιοδοσία της επιβολής της τιμωρίας ανήκε σε αμερικανικές στρατιωτικές επιτροπές και όχι σε διεθνές δικαστήριο.⁶

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να τονιστεί η συμβολή του Ερυθρού Σταυρού στην υπογραφή της πρώτης Σύμβασης της Γενεύης (1864), που περιείχε ρυθμιστικές διατάξεις για την προστασία των ασθενών και των τραυματιών πολέμου.⁷

Ο όρος «εγκλήματα πολέμου» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 1872 από τον Johann Casper Bluntschli, ο οποίος θεωρούσε ότι η δράση των στρατιωτικών δυνάμεων χωρίς να έχουν λάβει προηγουμένως σχετικές εντολές συνιστούσε έγκλημα πολέμου.⁸

Το 1906, ο όρος «εγκλήματα πολέμου» αποτυπώνεται στο βιβλίο «Διεθνές Δίκαιο» του ευρέως γνωστού δικαστή, Lassa Oppenheim.⁹ Ο Οppenheim διέκρινε 4 κατηγορίες εγκλημάτων πολέμου: α. παραβιάσεις των αναγνωρισμένων κανόνων διεξαγωγής πολέμου από εχθρικές ένοπλες δυνάμεις, χωρίς τη λήψη σχετικών εντολών, β. εχθρικές πράξεις ατόμων που δεν ανήκουν στις εχθρικές ένοπλες δυνάμεις, γ. η κατασκοπεία και η προδοσία, δ. πράξεις λεηλασίας.¹⁰

Ο Bluntschli και ο Oppenheim στην απόπειρα τους να ορίσουν την έννοια «εγκλήματα πολέμου» προσδιόρισαν μια κατηγορία εγκληματικών πράξεων που ελάμβαναν χώρα κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων χωρίς πρόβλεψη για επιβολή κυρώσεων από το πολεμικό δίκαιο.¹¹

Όμως καταλυτικός ήταν ο ρόλος των δυο Παγκοσμίων Πολέμων για τη θέσπιση νομικού πλαισίου ποινικοποίησης των εγκλημάτων πολέμου. Ο Α’ Π.Π. τερματίστηκε με την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών (1919) από τις νικήτριες Δυνάμεις της Αντάντ και την ηττημένη Γερμανία. Η συνθήκη αυτή ήταν μακροσκελής και δεν ικανοποίησε κανέναν. Όμως, υπήρχαν ορισμένες σημαντικές διατάξεις. Στο άρθρο 227, προβλεπόταν η ίδρυση ειδικού δικαστηρίου ώστε να προσαχθεί σε δίκη ο Γερμανός αυτοκράτορας William II, επειδή διέπραξε το υπέρτατο αδίκημα προσβολής της διεθνούς ηθικής και της ιερότητας των συνθηκών. Στα άρθρα 228-229, θεσπιζόταν το δικαίωμα σύστασης στρατιωτικών δικαστηρίων για τη δίωξη των υπεύθυνων για τέλεση πράξεων που αντίκεινται στους νόμους και τα ήθη του πολέμου, καθώς και η επιβολή ποινών σε περίπτωση που αποδεικνυόταν η ενοχή των ατόμων αυτών. Επιπλέον, στη Συνθήκη αυτή υπήρχαν διατάξεις για τη λογοδοσία.¹² Το σημαντικότερο είναι όμως ήταν το άρθρο 231, όπου η συνολική ευθύνη για τον πόλεμο αυτό καταλογίστηκε στη Γερμανία, που υποχρεώθηκε σε καταβολή δισεκατομμυρίων δολαρίων για επανορθώσεις προς τις συμμαχικές δυνάμεις. Εξαιτίας των πολύ σκληρών όρων που επεβλήθησαν στη Γερμανία και επειδή θεωρήθηκε η μοναδική υπεύθυνη χωρίς καταλογισμό ευθυνών στην Αυστροουγγαρία, η συνθήκη αυτή δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για μια δεύτερη σύγκρουση, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.¹³

Ο Β’ Π.Π. αποδείχθηκε ακόμα σκληρότερος και αγριότερος από τον προηγούμενο. Όλα τα κράτη που συμμετείχαν σε αυτόν θεωρούνται υπεύθυνα για την τέλεση εγκλημάτων πολέμου.¹⁴ Οι ακρότητες του B’ Παγκοσμίου Πολέμου κινητοποίησαν εκ νέου τη διεθνή κοινότητα. Το καλοκαίρι του 1943, έλαβε χώρα η Δίκη του Κρασνοντάρ για εγκλήματα πολέμου. Οι 11 άνδρες που δικάστηκαν κατηγορούνταν για συνεργασία με το γερμανικό στρατό, την αστυνομία και τις δυνάμεις των SS που ήταν υπεύθυνες για την εφαρμογή των Ναζιστικών πολιτικών κατά τη διάρκεια του γερμανικού-σοβιετικού πολέμου του 1941-45. Επίσης κατηγορούμενοι ήταν και 15 γερμανοί αξιωματικοί που δικάστηκαν ερήμην, συμπεριλαμβανομένου του διοικητή του 17ου Στρατού της Βέρμαχτ, Ρίτσαρντ Ρουόφ και του αξιωματικού της Γκεστάπο Κουρτ Κρίστμαν. Ήταν η πρώτη δημόσια δίκη για εγκλήματα πολέμου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι εισαγγελείς τόνισαν τη συλλογική ευθύνη του ναζιστικού καθεστώτος για τα εγκλήματα, όχι μόνο τους τοπικούς διοικητές. Οκτώ κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο και απαγχονίστηκαν δημόσια στις 18 Ιουλίου 1943 στην πλατεία της αγοράς του Κρασνοντάρ μπροστά σε 30.000 θεατές. Οι υπόλοιποι τρεις κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν έως είκοσι χρόνια καταναγκαστικής εργασίας.¹⁵Τον Οκτώβριο 1943, οι συμμαχικές δυνάμεις υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Μόσχας, όπου εξέφραζαν τη συλλογική τους πρόθεση να τιμωρήσουν τους υπευθύνους για εγκλήματα πολέμου.¹⁶

Ο τερματισμός του πολέμου με την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου (Αύγουστος 1945) από τις 4 συμμαχικές δυνάμεις (Γαλλία, ΕΣΣΔ, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο) έθεσε τα θεμέλια για τη σύσταση Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας. Στη Συνθήκη αυτή προσαρτήθηκε ο Χάρτης της Νυρεμβέργης που προσδιόριζε τη σύσταση, τις εξουσίες και τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου αυτού. Το Δικαστήριο απαρτιζόταν από 4 δικαστές – έναν από καθεμία από τις 4 Δυνάμεις, συνεπικουρούμενους από μια ομάδα κατηγόρων. Επιπλέον, στο Χάρτη της Νυρεμβέργης προβλεπόταν η δικαιοδοσία του Δικαστηρίου να δικάσει και να τιμωρήσει τους υπεύθυνους για τέλεση εγκλημάτων κατά της ειρήνης, εγκλημάτων πολέμου, και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Η δίκη της Νυρεμβέργης διήρκεσε περίπου ένα χρόνο (Νοέμβριος 1945-Οκτώβριος 1946). 19 άτομα κρίθηκαν ένοχοι και τους επεβλήθησαν ποινές όπως θανάτωση δια απαγχονισμού και δεκαπενταετή κάθειρξη. Τρεις κρίθηκαν αθώοι και τρεις εκ των επτά ναζιστικών οργανώσεων θεωρήθηκαν ότι συνιστούσαν εγκληματικές οργανώσεις.^17.

Προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκε και το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή στο Τόκυο το 1946, που ιδρύθηκε με απόφαση του Ανώτατου Στρατιωτικού Διοικητή των Συμμαχικών Δυνάμεων Στρατηγό Μακ Άρθουρ. Σκοπός της ίδρυσης του Δικαστηρίου αυτού ήταν η δίωξη και τιμωρία ανώτατων Ιαπώνων πολιτικών και στρατιωτικών αρχηγών υπεύθυνων για την τέλεση εγκλημάτων κατά της ειρήνης, εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Η δίκη του Τόκυο είχε μεγαλύτερη διάρκεια από τη δίκη της Νυρεμβέργης (Μάιος 1946-Νοέμβριος 1948). Όλοι οι ενάγοντες κρίθηκαν ένοχοι και τους επεβλήθησαν ποινές όπως επταετή κάθειρξη και θανάτωση.¹⁸

Η συμβολή και των δυο αυτών Δικαστηρίων στην ανάπτυξη του διεθνούς ποινικού δικαίου είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς αποτέλεσαν μοντέλα για την ίδρυση παρόμοιων δικαστηρίων στα μετέπειτα χρόνια. Επιπλέον, είναι η πρώτη φορά που οι όροι «εγκλήματα κατά της ειρήνης», «εγκλήματα πολέμου» και «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» αποτυπώνονται και προσδιορίζονται σε ένα διεθνές κείμενο, όπως ο Χάρτης της Νυρεμβέργης.¹⁹

Το 1949, συγκλήθηκε στη Γενεύη διπλωματική διάσκεψη με στόχο να αναθεωρήσει και να αναπτύξει την πλειονότητα των διατάξεων του υπάρχοντος τότε δικαίου προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης προστασίας των αμάχων, των τραυματιών και γενικότερα των θυμάτων πολέμου. Υπεγράφησαν 4 Συμβάσεις που περιλαμβάνουν 417 άρθρα με γενικούς και με ειδικούς κανόνες για τη συμπεριφορά των εμπολέμων και του άμαχου πληθυσμού και συνιστούν το σημαντικότερο βήμα «εξανθρωπισμού» του πολέμου, που έχει ποτέ πραγματοποιήσει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. Βασική αρχή που χαρακτηρίζει τις συνθήκες αυτές είναι ο σεβασμός των προστατευόμενων προσώπων κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες και η απουσία κάθε διάκρισης φύλου, εθνικότητας, θρησκείας, πολιτικών πεποιθήσεων ως προς την μεταχείριση των ατόμων.²⁰
Σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης, τα εγκλήματα πολέμου ορίζονται ως «σημαντικές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και περιλαμβάνουν τις σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύης, καθώς και όλες τις άλλες σημαντικές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, τόσο της Χάγης όσο και της Γενεύης.»

Εγκλήματα πολέμου που τελούνται στα πλαίσια ένοπλων συγκρούσεων διεθνούς χαρακτήρα:

Στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (άρθρο 8 παρ.2^α), ως εγκλήματα πολέμου θεωρούνται οι σοβαρές παραβιάσεις των συμβάσεων της Γενεύης του 1949 και ειδικότερα οι ακόλουθες πράξεις:²¹

Η αφαίρεση ζωής
Τα βασανιστήρια και η απάνθρωπη μεταχείριση, συμπεριλαμβανομένων και των βιολογικών πειραμάτων.
Η εκ προθέσεως πρόκληση μεγάλου πόνου ή σοβαρής σωματικής βλάβης και βλάβης της υγείας.
Η εκτεταμένη καταστροφή ή ιδιοποίηση της περιουσίας, που δεν δικαιολογείται από στρατιωτική αναγκαιότητα και γίνεται παράνομα και καταχρηστικά.
Ο εξαναγκασμός αιχμαλώτων πολέμου ή άλλων προστατευόμενων προσώπων να υπηρετήσουν στα στρατεύματα της εχθρικής δύναμης.
Η εκ προθέσεως αποστέρηση ενός αιχμαλώτου πολέμου ή άλλου προστατευόμενου προσώπου από τα δικαιώματα μιας δίκαιης και κανονικής δίκης.
Η παράνομη απέλαση, μεταφορά ή περιορισμός προσώπων.
Η λήψη ομήρων

Επίσης, εγκλήματα πολέμου συνιστούν και οι ακόλουθες πράξεις (άρθρο 8 παρ. 2β):²²

Η επίθεση εναντίον αστικού πληθυσμού ή πολιτών που δεν λαμβάνουν ευθέως μέρος στις εχθροπραξίες.
Οι επιθέσεις εναντίον αστικών αντικειμένων που δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους.
Οι επιθέσεις εναντίον προσωπικού ή εγκαταστάσεων των Ηνωμένων Εθνών που βρίσκονται σε ειρηνευτική αποστολή.
Επιθέσεις που μπορούν να προκαλέσουν απώλεια ζωής, ζημία στα αστικά αντικείμενα ή σοβαρή βλάβη στο φυσικό περιβάλλον, φανερά υπερβολική σε σχέση με το συγκεκριμένο και άμεσο στρατιωτικό πλεονέκτημα που επιδιώκουν.
Η επίθεση, ή ο βομβαρδισμός με οποιαδήποτε μέσα, εναντίον πόλεων, χωριών και άλλων ανυπεράσπιστων χώρων που δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους.
Η αφαίρεση ζωής ή ο τραυματισμός στρατιώτη που έχει παραδοθεί
Η αντικανονική χρήση της σημαίας ανακωχής, της σημαίας που φέρει τα χαρακτηριστικά της εχθρικής δύναμης ή των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και της σημαίας με τα διακρατικά εμβλήματα των Συμβάσεων της Γενεύης που καταλήγει σε θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό προσώπων.
Η μεταφορά ή απέλαση πληθυσμού.
Η επίθεση εναντίον κτιρίων που είναι αφιερωμένα στην θρησκεία, στην εκπαίδευση, την τέχνη, την επιστήμη, ή σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, ιστορικών μνημείων υπό τον όρο ότι δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους.
Η υποβολή ατόμων αντίπαλης δύναμης σε ακρωτηριασμό ή σε ιατρικά ή επιστημονικά πειράματα που δεν γίνονται προς όφελός τους.
Η με δόλιο τρόπο αφαίρεση της ζωής ή ο τραυματισμός ατόμων που ανήκουν στο εχθρικό έθνος ή στρατό.
Η διακήρυξη ότι δεν θα υπάρξει κανένα έλεος για τους ηττημένους.’
Η καταστροφή ή κατάσχεση της περιουσίας του εχθρού, εκτός αν αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα του πολέμου.
Ο περιορισμός των δικαιωμάτων των υπηκόων της αντίπαλης δύναμης ενώπιον δικαστηρίου.
Ο εξαναγκασμός των υπηκόων της εχθρικής πλευράς να λάβουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της πατρίδας τους.
Η λεηλασία πόλης ή περιοχής ακόμη και όταν κατακτάται με εισβολή.
Η χρήση δηλητηρίου ή δηλητηριωδών όπλων.
Η χρήση ασφυξιογόνων, δηλητηριωδών ή άλλων αερίων, καθώς και ανάλογων υγρών, υλικών ή συσκευών.
Η χρήση εκρηκτικών σφαιρών.
Η χρήση όπλων, βλημάτων και πολεμικών μεθόδων, που από την φύση τους δημιουργούν περιττό πόνο κατά παράβαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου.
Η διάπραξη προσβολών εναντίον της προσωπικής αξιοπρέπειας, ειδικότερα η ταπεινωτική ή εξευτελιστική μεταχείριση.
Η διάπραξη βιασμού, σεξουαλικής δουλείας, αναγκαστικής πορνείας, αναγκαστικής εγκυμοσύνης ή αναγκαστικής στείρωσης καθώς και οποιαδήποτε άλλη μορφή σεξουαλικής βίας.
Η χρησιμοποίηση πολιτών ως ασπίδα για να εξαιρεθούν περιοχές από τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Η εκ προθέσεως επίθεση εναντίον κτιρίων, ιατρικών μονάδων και μεταφορικών μέσων ή προσωπικού που χρησιμοποιούν τα διακριτικά εμβλήματα των συμβάσεων της Γενεύης σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Η χρησιμοποίηση της αποστέρησης της τροφής ως πολεμικό μέσο.
Η στρατολόγηση παιδιών κάτω των 15 ετών στις εθνικές ένοπλες δυνάμεις.

Εγκλήματα πολέμου που τελούνται στα πλαίσια μη διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης

Αφορά παραβιάσεις του άρθρου 3 των 4 Συμβάσεων της Γενεύης όπως και του Δεύτερου Πρωτοκόλλου (1977). Ειδικότερα:

Βία εναντίον της ζωής και του προσώπου, ειδικότερα ανθρωποκτονία οποιουδήποτε είδους, ακρωτηριασμός, σκληρή μεταχείριση και βασανιστήρια.
Διάπραξη προσβολών εναντίον της προσωπικής αξιοπρέπειας, ειδικότερα ταπεινωτική και υποβαθμιστική μεταχείριση.
Λήψη ομήρων
Έκδοση παράνομων καταδικαστικών αποφάσεων, καθώς και παράνομες εκτελέσεις.

Στις 26 Νοεμβρίου 1968 υιοθετείται από τον Ο.Η.Ε. η Σύμβαση για το απαράγραπτο των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.²³

Στις 3 Νοεμβρίου 1973 υιοθετείται η Διεθνής Σύμβαση για την εξάλειψη του εγκλήματος του apartheid.²⁴

Στις 10 Δεκεμβρίου 1984 υπογράφεται η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. ενάντια στα βασανιστήρια και άλλες ποινές και συμπεριφορές βάναυσες, απάνθρωπες ή εξευτελιστικές.²⁵

Το 1992 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ανέθεσε στην Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου την επεξεργασία ενός σχεδίου καταστατικού για ένα μόνιμο διεθνές ποινικό δικαστήριο.²⁶

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ίδρυσε δύο διεθνή ποινικά δικαστήρια. Το πρώτο έχει αρμοδιότητα να εκδικάσει τα εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν στην περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας, ενώ το δεύτερο έχει αρμοδιότητα να εκδικάσει τα εγκλήματα πολέμου που έλαβαν χώρα στην Ρουάντα. Η ίδρυση των ανωτέρω διεθνών Δικαστηρίων δεν έγινε με διεθνή σύμβαση, αλλά με αποφάσεις του ΣΑ, οι οποίες ελήφθησαν στο πλαίσιο του Κεφαλαίου VII του Χάρτη ΟΗΕ.²⁷

Το 1998, η Διάσκεψη της Ρώμης συνέβαλε στη σύνταξη κείμενου που έθεσε τις βάσεις για 2 όργανα: το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (επιφορτισμένο με τη διερεύνηση και δίωξη των εγκλημάτων γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων επιθετικών) και το καταπιστευματικό Ταμείο Θυμάτων (επιφορτισμένο με την υποστήριξη των δικαιωμάτων των θυμάτων και των οικογενειών τους και την παροχή αποζημιώσεων και τη χορήγηση βοήθειας.²⁸

Παράλληλα, τα κράτη για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ειδεχθών αυτών εγκλημάτων ανέλαβαν διάφορες πρωτοβουλίες. Για παράδειγμα, το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, στο πλαίσιο του προγράμματος αμοιβών για τα εγκλήματα πολέμου, προσφέρει αμοιβές που ανέρχονται έως το ποσό των 5 εκατομμυρίων δολαρίων σε πρόσωπα που παρέχουν πληροφόρηση ικανή να οδηγήσει στη σύλληψη, στη μεταφορά ή στην καταδίκη των εναγομένων που έχουν κατηγορηθεί για διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, γενοκτονιών ή εγκλημάτων πολέμου από διεθνές ποινικό δικαστήριο. Το πρόγραμμα αυτό διαχειρίζεται το Γραφείο Παγκόσμιας Ποινικής Δικαιοσύνης του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών σε στενή συνεργασία με εταίρους στο εσωτερικό της αμερικανικής κυβέρνησης, ξένες κυβερνήσεις, διεθνή δικαστήρια και μη κυβερνητικούς οργανισμούς. Η συμβολή του εν λόγω προγράμματος έγκειται στη σύλληψη και φυλάκιση φυγάδων από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία (το οποίο έχει λογοδοτήσει και για τα 161 πρόσωπα που παρέπεμψε σε δίκη) και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα (από τα 90 πρόσωπα που παραπέμθηκαν σε δίκη, έξι παραμένουν ελεύθεροι).²⁹

Αντίστοιχο πρόγραμμα υφίσταται και στον Καναδά, όπου υποστηρίζεται η στάση της καναδικής κυβέρνησης ότι ο Καναδάς δεν αποτελεί ασφαλές καταφύγιο για οποιονδήποτε εμπλεκόμενο ή συνεργό στη διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, εγκλημάτων πολέμου ή γενοκτονιών. Ο Καναδάς εξακολουθεί να πρωτοστατεί σε διεθνές επίπεδο όσον αφορά στην ανάληψη δράσης εναντίον ατόμων υπεύθυνων για πράξεις βιαιοπραγίας και το εν λόγω πρόγραμμα συνιστά επιτυχημένο μοντέλο διυπηρεσιακής συνεργασίας στη μάχη κατά της ατιμωρησίας.³⁰

Στα πλαίσια του προγράμματος Απονομής Δικαιοσύνης για Εγκλήματα Πολέμου, ο ΟΑΣΕ ( Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων), το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία και τα Ηνωμένα Έθνη (Διαπεριφερειακό Ινστιτούτο Ερευνών για το Έγκλημα και τη Δικαιοσύνη) με την χρηματοδότηση της Ε.Ε. συνέπραξαν, προκειμένου να διασφαλίσουν την αποτελεσματική μετάδοση της τεχνογνωσίας και υλικό από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία στην εθνική έννομη τάξη των κρατών όπου διαπράχθηκαν εγκλήματα πολέμου.³¹ Η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ανήλθε στα 4 εκατομμύρια ευρώ και η διάρκειά του προγράμματος ήταν 18 μήνες. Στα πλαίσια του, αναπτύχθηκαν δράσεις όπως η δημιουργία elearning portal με υλικό από το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο για την εκπαίδευση επαγγελματιών που ασχολούνται με υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου, η παροχή στοχευμένης εκπαίδευσης σε δικαστές, ερευνητές, κατήγορους και δικαστικούς υπαλλήλους αναφορικά με ζητήματα σχετιζόμενα με εγκλήματα πολέμου, η μετάφραση υλικού σε τοπικές γλώσσες, κ.α.³²

Το 2014, η ΙΝΤΕΡΠΟΛ, στην προσπάθειά της να βελτιώσει την ανταπόκρισή της σε αυτά τα σοβαρά διεθνή εγκλήματα, δημιούργησε μια ολόκληρη μονάδα που επιφορτίστηκε με την αντιμετώπιση των εγκλημάτων πολέμου, γενοκτονιών και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.³³

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχουμε την απόφαση 2003/335/∆ΕΥ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 8ης Μαΐου 2003 σχετικά µε τη διεύρυνση και τη δίωξη της γενοκτονίας, των εγκληµάτων κατά της ανθρωπότητας και των εγκληµάτων πολέµου.³⁴Ένα χρόνο πριν, ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τη διερεύνηση και δίωξη γενοκτονιών, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκλημάτων πολέμου (European Network for investigation and prosecution of genocide, crimes against humanity and war crimes) και ενισχύθηκε από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να καταστεί ευκολότερη η διερεύνηση και δίωξη των διεθνών αυτών εγκλημάτων. Η αποστολή του Δικτύου είναι να διασφαλίζει την τιμωρία των υπαίτιων. Το ευρωπαϊκό όργανο Eurojust ενεργεί ως παρατηρητής στο Δίκτυο συνδράμοντας μη ευρωπαϊκά κράτη, την Europol και τον Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Με τη θέσπιση του νέου κανονισμού του Eurojust το 2019, το Eurojust έχει αναλάβει κεντρικό ρόλο στο συντονισμό των ενεργειών για την καταπολέμηση διεθνών εγκλημάτων.³⁵ Πριν από λίγες ημέρες, η Κομισιόν εξέφρασε την πρόθεσή της να αναβαθμίσει το ρόλο του Eurojust στον τομέα διερεύνησης και δίωξης των εγκλημάτων πολέμου με αφορμή τον πόλεμο μεταξύ Ουκρανίας-Ρωσίας.³⁶

Θα πρέπει να αναφερθεί επίσης και ο μη κυβερνητικός οργανισμός TRIAL International, ο οποίος παρέχει στήριξη στα θύματα εγκλημάτων πολέμου εκπροσωπώντας τα ενώπιον εθνικών και διεθνών οργάνων όπως η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Επιπλέον, ο TRIAL INTERNATIONAL συγκεντρώνει και αναλύει πληροφορίες από θύματα, σωματεία θυμάτων, μάρτυρες και άλλες αξιόπιστες πηγές και υποβάλει τις πληροφορίες αυτές στις αρμόδιες αρχές για περαιτέρω διερεύνηση και δίωξη. Τέλος, υποβάλει καταγγελίες κατά εταιρειών για τη συμμετοχή τους σε εγκλήματα πολέμου.³⁷

Συμπεράσματα

Ο πόλεμος Ουκρανίας Ρωσίας που μετράει ήδη ένα μήνα μας αποδεικνύει αναμφισβήτητα ότι ο πόλεμος δεν είναι εφεύρεση του τελευταίου αιώνα αλλά συνιστά ένα διαχρονικό φαινόμενο. Συνιστά επίσης μια διαχρονική πρακτική στην οποία καταφεύγουν τα κράτη για να προασπίσουν τα συμφέροντα τους αλλά και να ενισχύσουν τη θέση τους. Σε όλη την πορεία του ανθρώπινου γένους, οι πόλεμοι είχαν και έχουν θλιβερές συνέπειες με κυριότερες την απώλεια ανθρώπινων ζωών και την καταστροφή περιουσιών και σημαντικών μνημείων πολιτισμού. Και βεβαίως κατά τη διάρκεια τους τελέστηκαν και τελούνται ειδεχθείς πράξεις όπως εγκλήματα πολέμου. Το σημαντικό είναι ότι η ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου συνέβαλε στην ποινικοποίηση των πράξεων αυτών και την τιμωρία των δραστών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι την 19^η Απριλίου 2022 ξεκίνησε η πρώτη δίκη του Ειδικού Ποινικού Δικαστηρίου στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία προκειμένου να αποδοθεί δικαιοσύνη για τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διεπράχθησαν το Μάιο 2019 στις περιοχές Koundjili και Lemouna από μέλη της επαναστατικής ομάδας 3R. Τα γεγονότα αυτά έχουν καταγραφεί από την ανθρωπιστική οργάνωση Human Rights Watch.³⁸ Επομένως, η διεθνής κοινότητα διαθέτει ένα σημαντικό εργαλείο, και αυτό είναι το διεθνές δίκαιο. Η εφαρμογή των διεθνών διατάξεων σε συνδυασμό με τις πρωτοβουλίες και ενέργειες των κρατών δεν αποτρέπουν βεβαίως την τέλεση τέτοιων εγκλημάτων, αλλά συμβάλλουν στον περιορισμό τους αλλά και στην εδραίωση της αντίληψης ότι τέτοια εγκλήματα δεν μένουν ατιμώρητα.

Παραπομπές